Θέλει κάποιος νά διαλύσει τά σκο­τάδια στά μονοπάτια τῶν ἀν­θρώπων, ἀλλά δέν τοῦ ἀφήνουν ἕνα λυχνάρι γιά νά τό κάνει. Θέλει νά τούς δείξει τήν ἐλευθερία, ἀλλά τοῦ ἀπαγορεύεται τό βῆμα γιά νά μιλήσει. Θέλει νά πολεμή­σει τήν ἀγριότητα, ἀλλά τοῦ παίρνουν τό ὅπλο πού μπορεῖ νά τό κάνει.
Δέν ἔχει, λοιπόν, τίποτα. Τί μπορεῖ τότε νά κάνει; Ὑπάρχει ἕνας μυστικός τρόπος γιά νά τά κάνει ὅλα αὐτά, χωρίς νά τόν καταλάβει κανένας: νά διδάξει ἑλληνικά γράμ­ματα. Θά φαίνεται ἔτσι ἐξωτερικά ἀκίνδυνος στούς κάθε λογῆς καί κάθε ἐποχῆς τυράννους. Τί κίνδυνο μπορεῖ νά ἔχουν τά κείμενα; Τά κείμε­να εἶναι νεκρά, κεῖνται κάτω μέσα στά βι­βλία, στούς παπύρους καί στίς φυλ­λά­­δες. Πῶς μποροῦν νά σηκώσουν πάνω ἀνθρώπους;
Ἀπ᾽ αὐτήν τήν ἄποψη ὅλη ἡ ἑλ­λη­νική παιδεία σέ ὅλη τήν ἱστο­ρική της διαδρομή εἶναι ἕνα κρυφό σχολειό, για­τί κρυφά, μυστικά, ἀθόρυβα καί ἀνε­παί­σθητα ξεσηκώ­νει καί ἀναμορ­φώνει τούς ἀνθρώ­πους μέσα ἀπό τόν λόγο πού εἶναι τό κέντρο τῶν ἑλληνικῶν γραμμά­των.
Ὁ ἅγιος Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός τά εἶχε καταλάβει πολύ καλά ὅλα αὐ­τά. «Τά ἀρ­χαῖα ἑλληνικά γράμ­μα­τα ἀποτελοῦν λαμπερά φανάρια γιά ὅλη τήν ἀνθρω­πότητα. Χωρίς τό σχολεῖον περιπα­­τοῦ­μεν εἰς τό σκότος». «Πρός τήν ἐ­λευ­­θερίαν τῆς πατρίδος φροντίσατε νά συ­στήσητε ἑλληνικόν σχολεῖον». «Δέν βλέ­πετε πῶς ἀγρίεψε τό Γέ­νος μας ἀπό τήν ἀμάθειαν καί ἐγινήκα­μεν ὡσάν θηρία;».
Κατάλαβε ὅτι ἡ ἑλληνική παι­δεία εἶναι κλειδί. «Τό σχολεῖον ἀνοίγει τάς Ἐκκλησίας».
Ἡ παιδεία σήμερα σέ ὅλον τόν κόσμο εἶναι ἕνας τομέας ἀφόρητα πιε­στικός, ἀκραῖα ἀλαζονικός καί ἀνταγω­νιστικός, μέ λίστες ἀναμο­νῆς γιά τά θεωρούμενα καλά σχο­λεῖα καί μέ ἕναν σκοπό ἐξοντωτικό: τήν ἐπιτυχία, τήν κυριαρχία ἐπάνω ὅλων. Εἶναι μία παι­δεία ἐγωκεντρική, πού ἀπό τούς μαθη­τές της κατα­σκευάζει ἄλογα ὄντα καί ἄλαλες μηχανές μέσα ἀπό τό γράμμα πού σκοτώνει.
«Διδάχτηκα, ἔλεγε ὁ Ἅγιος, πολ­λῶν λογιῶν γράμματα καί ἀπό ὅλα τά ἔθνη, τά βάθη τῆς σοφίας ἐρεύνησα καί ὅλα κάλπικα τά ηὗρα».
Πλῆθος σχολεῖα σέ ὅλον τόν κό­σμο, σχολές, ἐκπαιδευτήρια, σπουδα­στήρια, κολλέγια, πανεπιστήμια. Μέ ἠχηρά ὀνόματα, ἐπίζηλους τίτλους καί ὕψιστες διακρίσεις. Κι ἀνάμεσά τους τά ἑλληνικά σχολεῖα. Τί σημαίνει «σχολεῖ­ον ἑλληνικόν»; «Ὅλα τά παιδιά», συ­νε­χί­ζει ὁ Πατροκοσμᾶς, νά μανθάνουν ὀλί­γα ἔστω ἀλλά γερά γράμματα, «πο­τι­σμέ­να μέ τό πνεῦμα τῆς χριστια­νικῆς θρη­σκεί­ας πού περικλείει μέσα της ὅλα τά ἀνα­γεννητικά στοιχεῖα. Ἀπό τό σχο­λεῖ­ον μανθάνομεν τί εἶναι Θεός, τί εἶναι ἁγία Τριάς». Ἡ πιό ἐμβληματική ὀνο­μασία πού εἶχε ποτέ ἑλληνικό σχολεῖο εἶναι ἡ: «Πατριαρχική Μεγάλη τοῦ Γέ­νους Σχο­λή». Ἡ παιδεία τοῦ Γένους στή σκιά τῆς Ἐκκλησίας.
Μεγάλη ὅμως ἡ Σχολή ἑνός τόσο μικροῦ ἔθνους; Ναί, ἡ παιδεία τῶν Ἑλ­λήνων εἶναι μεγάλη καί σέ διασπορά ἀλλά καί σέ ἐπιδραστικότητα, σάν αὐτή τῆς μικρᾶς ζύμης. Στά περισσότερα μέρη τοῦ κόσμου ὑπάρχει σήμερα ἔ­στω ἕνα ἑλληνικό σχολεῖο μέ ἔστω ἕναν-δυό μαθητές. Ἀπ᾽ τήν Ἀμερική μέχρι τό Κονγκό. Μέ τούς δασκάλους τους νά τούς μαθαίνουν τά ἑλληνικά γράμματα καί νά τούς κάνουν τίς θρη­σκευτικές καί ἐθνικές γιορτές. Καί νά τό παράδοξο καί τό ἀνερμήνευτο, μέ τούς ἕναν-δυό μαθητές αὐτή ἡ παιδεία μέσα ἀπό ἕναν ἀπίστευτο πολλα­πλα­σιαστή ἰσχύος πού διαθέτει ἀπ᾽ τήν ἴδια τή φύση της, νά φτάνει σέ πλήθη ἀν­θρώπων στόν χῶρο, στόν χρόνο, στό ἀποτύπωμα.
Αὐτό εἶναι τό ἑλληνικό σχολεῖο. Τό σχολεῖο στό ὁποῖο ζεῖ ὁ λόγος τῆς ἀρ­χαίας γραμματείας καί ὁ Λόγος τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας.
Ἦταν σέ μιά σχολική αἴθουσα. Ὁ μαθητής ξενυχτισμένος ἀδιάφορος καί παραβατικός κοιμόταν κανονικά μέ τό κεφάλι ἀκουμπισμένο ἐπάνω στό θρα­νίο. Ὁ καθηγητής δέν τόν ἐνόχλησε κα­θόλου. Συνεπαρμένος συνέχισε νά διη­­γεῖται τά μεγαλεῖα καί τά λάθη τοῦ Γέ­νους. Ὁ μαθητής σήκωσε τό κεφάλι του, ἄνοιξε τά μάτια του διάπλατα κι ἄκουγε κι αὐτός συνεπαρμένος μαζί μέ τούς ἄλλους μαθητές. Σέ λίγο ξαναέ­πεσε νά κοιμηθεῖ.
Μαζί του ὅμως -φαινόταν ἀπ᾽ τή λάμψη στά μάτια του- κοιμήθηκε πλέον καί ὁ σπόρος ἄχρι καιροῦ.
Αὐτό εἶναι τό μεγάλο μυστικό τῆς ἑλληνικῆς παιδείας. Ὅτι τό πνεῦμα ζωοποιεῖ.

Ζ.Γ.