Ἐφηβεία (Α΄)

Η ΗΛΙΚΙΑ ΤΩΝ ΜΕΓΑΛΩΝ ΑΛΛΑΓΩΝ

  ῾Η ψυχική ἀνάπτυξη τοῦ ἀνθρώπου περνᾶ ἀπό ὁρισμένες χαρακτηριστικές φάσεις, κατά τίς ὁποῖες τό πνεῦμα ἐμφανίζει μιά ἰδιαίτερη συγκρότηση. Οἱ φάσεις αὐτές λέγονται στάδια. Κάθε στάδιο προσθέτει καί κάτι νέο, βασικό καί θεμελιακό στό ὅλο ψυχικό οἰκοδόμημα τοῦ ἀνθρώπου. ῾Επομένως τά στάδια ἔχουν λειτουργική ἀξία. Εἶναι βαθμίδες στήν πορεία τῆς ψυχικῆς ἐξέλιξης τοῦ κάθε ἀνθρώπου.
  Εἶναι εὐνόητο ὅτι τά στάδια ἐντάσσονται σέ ὁρισμένα χρονικά ὅρια. Αὐτό εἶναι μιά πρακτική ἀπαίτηση τοῦ πνεύματος. Θέλουμε νά ξέρουμε πότε συμβαίνει τοῦτο καί πότε ἐκεῖνο ἀπό τά ψυχικά φαινόμενα τῆς ἐξελισσόμενης ἀνθρώπινης συμπεριφορᾶς. Τά χρονικά αὐτά ὅρια, μέσα στά ὁποῖα ἐντάσσονται τά στάδια, λέγονται ἡλικίες. Πρόκειται γιά εὐδιάκριτες τομές τῆς πορείας τῆς ἀνθρώπινης ζωῆς, ἀπό τή γέννηση ὥς τό θάνατο.
  Μιά ἀπό τίς σπουδαιότερες ἡλικίες εἶναι ἐκείνη πού συνδέει τήν παιδική μέ τή νεανική ἡλικία. Μιά ἡλικία κατά τήν ὁποία ὁ ἄνθρωπος ὑφίσταται οὐσιαστικές ψυχοσωματικές ἀλλαγές, τέτοιες πού γοητεύουν καί ἑλκύουν ὄχι μόνο τούς εἰδικούς ψυχολόγους καί παιδαγωγούς, ἀλλά καί κάθε ἄνθρωπο.
  ῾Η ἡλικία αὐτή εἶναι γνωστή στήν παγκόσμια βιβλιογραφία μέ ἕνα ξεχωριστό ὄνομα. Λέγεται ἐφηβεία. ῾Η λέξη αὐτή ἑρμηνεύεται ἀπό τά ἑλληνικά λεξικά ὡς ἐφηβική ἡλικία.
  ῾Ο χρονικός προσδιορισμός τῆς ἐφηβείας δέν εἶναι εὔκολος. Διάφοροι παράγοντες, καί μάλιστα τό φῦλο, ἡ ἰδιοσυγκρασία καί οἱ ἰδιαίτερες συνθῆκες ζωῆς κάθε ἀτόμου, καθορίζουν τήν ἀρχή καί τό τέλος τῆς ἐφηβείας του. ῎Εχουμε, ἑπομένως, τόσες μορφές ἐφηβείας, ὅσα εἶναι καί τά ἄτομα. Φυσικά αὐτό ἰσχύει γιά ὅλες τίς ἡλικίες, ἰδιαίτερα ὅμως γιά τήν ἐφηβική, τήν ἡλικία τῶν μεγάλων ἀλλαγῶν καί τῶν μεταμορφώσεων.
  Τήν ἐμφάνιση τῆς ἐφηβείας προσδιορίζουν, συνήθως, οἱ ἔντονες σωματικές ἀλλαγές, πού κάνουν τόν ἔφηβο νά ξεχωρίζει ἀπό τό παιδί. Τό τέλος τῆς ἡλικίας αὐτῆς καθορίζει ἡ ἱκανότητα τοῦ ἀτόμου νά ἀναλαμβάνει τά καθήκοντά του μέ ὑπευθυνότητα.
  Σύμφωνα μέ τήν πιό γενική διαίρεση, ἡ ἐφηβεία διαρκεῖ ὀκτώ περίπου χρόνια καί ἐκτείνεται ἀπό τό 12ο ὥς τό 18ο ἤ καί τό 20ό ἔτος τῆς ζωῆς τοῦ ἀνθρώπου. Πιό συγκεκριμένα, γύρω στά δώδεκά του χρόνια τό κορίτσι ἀφήνει αὐτό πού συνήθως ὀνομάζουμε «τρίτη παιδική ἡλικία» καί περνᾶ στήν ἐφηβεία. ᾿Αντίθετα τό ἀγόρι θά κάνει τό ἴδιο ὕστερα ἀπό ἕνα ἤ δυό χρόνια. Παρόμοια καί στό χρόνο λήξεως τῆς ἐφηβείας θά ἔχουμε μιά διαφορά ἑνός ἤ δυό ἐτῶν.
  Σημειώνουμε, ἐπίσης, ὅτι ὑπάρχουν ἐφηβεῖες πρώιμες καί ἐφηβεῖες καθυστερημένες. Τά κορίτσια ὡριμάζουν νωρίτερα ἀπό τά ἀγόρια. ῾Η ἐξέλιξη τῶν κοριτσιῶν προηγεῖται ἐκείνης τῶν ἀγοριῶν κατά δυό περίπου χρόνια. Οἱ γονεῖς καί οἱ δάσκαλοι διαπιστώνουν εὔκολα τίς διαφορές αὐτές. Τό πρόωρο «ἄνθισμα» τῶν κοριτσιῶν εἶναι μιά πραγματικότητα.
  Κατά τή διάρκεια τῆς ἐφηβείας συμβαίνουν πολλές καί οὐσιαστικές μεταβολές στό σῶμα καί τήν ψυχή τοῦ ἐφήβου. ῞Οσα συνέβαιναν κατά τήν παιδική ἡλικία ἀλλάζουν. Τά χαρακτηριστικά τοῦ ἀτόμου παίρνουν ἄλλο χρῶμα. ῎Εντονες μεταμορφώσεις παρατηροῦνται στή σκέψη καί τή συμπεριφορά τοῦ ἐφήβου. Οἱ σχέσεις του μέ τόν κοινωνικό περίγυρο (οἰκογένεια, σχολεῖο, κοινωνία) γίνονται ἐντονώτερες, ὀξύτερες ἤ καί προβληματικές.
  ῾Ο ἔφηβος ἔρχεται σέ ἀντίθεση μέ τό ἄμεσο κυρίως περιβάλλον του. Οἱ σχέσεις του μέ τούς πραγματικούς γονεῖς του, ἀλλά καί μέ τίς ἀσυνείδητες εἰκόνες τους, ἐντείνονται. Πολύ περισσότερο, ὅμως, ἡ ἐφηβεία θά φέρει τόν ἔφηβο σέ σύγκρουση μέ τόν ἑαυτό του. Εἶναι πράγματι ἡ ἐφηβεία ἡλικία μεγάλων ψυχικῶν ἐντάσεων. Τήν κατάσταση αὐτή περιγράφουν οἱ ἴδιοι οἱ ἔφηβοι.

Γεώργιος Κρασανάκης
Καθηγητής Ψυχολογίας
Πανεπιστημίου Κρήτης