«Τό μαυρισμένο χῶμα σου
ὅπου καί νά τό σκάψουν,
θέλει ἀλαφρές τίς σκαπετιές,
γιατί θά σοῦ ξεθάψουν
ἀνδρειωμένων κόκκαλα
πεσμένων στούς ἀγῶνες,
πού ᾽δωκες γιά τή λευτεριά
ἀπό πολλούς αἰῶνες».

 Ἡ κρητική μαντινάδα τονίζει τούς ἀ­διάκοπους ἀγῶνες τῶν Κρητῶν γιά λευτεριά ἀπό τόν τουρκικό ζυγό.
 Τό ἡμερολόγιο τῆς ἱστορίας ἔχει φτά­σει στίς 21 Αὐγούστου 1866. Ἡ λεβεντογέννα Κρήτη δέν ἀντέχει ἄλλο τά δεινά τῆς καταπίεσης. Οἱ αὐθαιρεσίες τῶν Τούρκων ἀναγκάζουν τούς Ἕλληνες κατοίκους τοῦ νησιοῦ νά ἐξεγερθοῦν. «Δεύτερο ᾽21» χαρακτηρίζεται ἡ κρητική ἐπανάσταση τοῦ 1866. Μέ τό σύνθημα «Ἕνωσις ἤ Θάνατος» ὑψώνουν τό ἐπαναστατικό τους λάβαρο. Ἀπό τήν ἐλεύθερη Ἑλλάδα καταφθάνουν ἐθελοντές. Ὁ σουλτάνος θορυβεῖται. Ἐπειγόντως ἀποστέλλει στήν Κρήτη τόν Μουσταφᾶ πασά.
 Στή βορειοδυτική πλευρά τοῦ Ψηλορείτη δεσπόζει τό σύμβολο ἡρωισμοῦ κι αὐτοθυσίας, ἡ μονή Ἀρκαδίου. Ὁ μεγαλόπρεπος δίκλιτος ναός της εἶναι ἀφιερωμένος στή Μεταμόρφωση τοῦ Σωτῆ­ρος καί στούς ἁγίους Κωνσταντῖνο καί Ἑλένη.
 Τό Ἀρκάδι γίνεται ἕδρα τῆς τοπικῆς ἐπαναστατικῆς ἐπιτροπῆς. Μέ 15.000 στρατό καί 30 κανόνια ὀργανώνει ὁ Μουσταφᾶς τήν ἐπίθεσή του κατά τοῦ Ἀρκαδίου. Στό μοναστήρι βρίσκο­νται 966 ψυ­χές, ἀλλά μόνο 250 εἶναι οἱ ὁπλοφόροι, σύμφωνα μέ τήν ἔκθεση τοῦ προξένου τῆς Ἑλλάδας στά Χανιά Νικολάου Σα­κοπούλου. Οἱ ὑπόλοιποι εἶναι γυναῖ­κες, παι­διά, γέροντες. Ἐπικεφαλῆς εἶναι ὁ ἐθελοντής ἀνθυπολοχαγός Ἰωάννης Δημακόπουλος καί ὁ θρυλικός ἡγούμενος Γαβριήλ Μαρινάκης, ἀστείρευτη πη­γή θάρρους.
 Τά ξημερώματα τῆς 8ης Νοεμβρίου ὁ ἡγούμενος Γαβριήλ ἱερουργεῖ, τιμώ­ντας τούς ἀρχαγγέλους Μιχαήλ καί Γαβριήλ. Θεματοφύλακας τῶν ἱερῶν τῆς φυλῆς μας, ἐμψυχώνει τό ἐκκλησίασμα: «Παιδιά μου, ἀδέλφια μου, γλυκύτερος καί δικαι­ότερος θάνατος δέν ὑπάρχει ἀπό τό ν’ ἀποθάνει κανείς ὑπέρ Πίστεως καί Πατρίδος… Ζήτω ἡ Ἐλευθερία!».
 Τό μοναστήρι ὅμως κυκλώνεται ἀπό χιλιάδες Τούρκους. Ὁ πασάς προτείνει στούς πολιορκημένους νά παραδοθοῦν, ἀλλά ἐ­κεῖνοι τοῦ ἀπαντοῦν: «Μόνο νεκροί θά παραδοθοῦμε». Μέ σφοδρούς κανονιοβολισμούς ἀρχίζει ἡ πολιορκία. Ἑνω­μένοι οἱ Κρητικοί σάν μιά γροθιά ἀ­μύ­νονται. Ἀνάμεσά τους ξεχωρίζει μιά λε­βε­ντογυναίκα, πού πολεμᾶ μαζί μέ τό 24χρο­νο παιδί της, τόν Κωνσταντῖνο. Εἶ­ναι ἡ Χαρίκλεια Δασκαλάκη, κόρη, σύζυγος καί μητέρα ἡρώων. Σφαῖρες τοῦ ἐ­χθροῦ καταρρίπτουν τήν κρητική σημαία τοῦ γιοῦ της, πού κυμάτιζε στήν πύλη τοῦ μοναστηριοῦ πλάι στό ἱερό λάβαρο. Τρέχει μέσα ἀπό τά βόλια ἡ Χαρίκλεια καί τήν ξαναϋψώνει. Τρεῖς φορές ἡ σημαία, διάτρητη ἀπό σφαῖρες, ἔπεσε. Καί τίς τρεῖς τήν ἀναστήλωσε. Τήν τέταρτη ὅμως σπάζει ὁ ἱστός. Καί τότε σπεύ­­δει, τή διπλώνει, τή φιλᾶ καί τή βά­ζει στόν κόρφο της, γιά νά τήν παραδώσει ἀργότερα σάν ἱερό κειμήλιο. Ἡ ση­μαία ἔφερε τά ἀρχικά γράμματα Κ (Κρή­τη), Ε (Ἕνωσις), Ε (Ἐλευθερία) καί Θ (Θάνατος).
Κάθε φορά πού οἱ Τοῦρκοι ζητοῦν παράδοση, παίρνουν ἀπάντηση ἀπό τίς κάννες τῶν ἑλληνικῶν ὅπλων.
Στίς μεσονυκτικές ὧρες τελεῖ ὁ Γαβριήλ θεία Λειτουργία. Κοινωνοῦν οἱ «Ἐ­λεύ­θεροι Πολιορκημένοι» τά ἄχραντα Μυ­στήρια. «Εἰς τά μέτωπα πάντων ἔ­λα­μπεν ἤδη ὁ στέφανος τοῦ μαρτυρί­ου».
 Τό δεύτερο κύμα ἐπίθεσης ἀρχίζει στίς 9 Νοεμβρίου. Ἡ θέση τῶν ἐγκλείστων χειροτερεύει, γιατί οἱ Τοῦρκοι μετα­φέρουν ἀπό τό Ρέθυμνο δύο βαριά κα­νόνια. Σφυροκοποῦν τή δυτική πύλη τῆς μονῆς. Μόλις καταρρέει, κραδαίνο­ντας τά γιαταγάνια τους, ὁρμοῦν στήν αὐλή. Τά γυναικόπαιδα τρέχουν στήν μπαρουταποθήκη. Μές στήν κοσμοχαλασιά ἀ­κού­γεται ἡ βροντερή φωνή τοῦ Κωστῆ Για­μπουδάκη: «Οἱ Τοῦρκοι μπήκανε στό μοναστήρι. Τί προτιμᾶτε; Νά παραδο­θοῦ­με νά σφαχθῆτε σάν ἀρνιά ἀπό τό τούρκικο γιαταγάνι ἤ νά δώσω φωτιά στό μπαρού­τι;». Ὅλοι κράζουν «Φωτιά!», κάνοντας τόν σταυρό τους.
Μέ ἀπόφαση τοῦ Γαβριήλ, ὁ Για­μπου­­δάκης βάζει φωτιά στήν πυρίτιδα. Μιά ἐκτυφλωτική λάμψη φάνηκε κι ἕνας τεράστιος κρότος ἀκούστηκε. «Ὕψωσαν τό αἴτημα τῆς κρητικῆς ἐλευθερίας πά­νω σέ μιά πύρινη βάση μέ ἀνθρώπινες λαμπάδες». Ἡ μιά πλευ­ρά τῆς μονῆς ἀ­νατινάσσεται καί 800 περίπου ἀπό τούς πολιορκημένους γίνονται ὁλοκαύτωμα· μαζί τους καί 1.500 Τοῦρ­κοι.
«... Τρόχαλος ἔγινε ἡ Μονή
κι ἐσείστη ὁ Ψηλορείτης
κι ἀντιλαλοῦνε τά βουνά
κι ἀπ᾽ ἄ­κρου ὥς ἄκρου ἡ Κρήτη», ἀπαγγέλλει ἡ λαϊκή μούσα.
 «Ἡ ἡρωϊκή μονή, ἡ δίκην φρουρίου ἀγωνισαμένη, ἀποθνῄσκει ὡς ἡφαίστει­ον. Τά Ψαρά δέν εἶναι ἐπικώτερα∙ τό Με­σολόγγιον δέν ἵσταται ὑψηλότερον», σημειώνει ὁ Victor Hugο.
  Οἱ ἐχθροί συνεχίζουν μέ μεγα­λύ­τε­ρη λύσσα τούς βανδαλισμούς. Πυρ­πο­λοῦν τόν ναό τοῦ Σωτῆρος. Σύμ­φω­να μέ περιγραφή ἑνός Ἄγ­γλου, «κουράστηκαν νά σκοτώνουν».
 Μοναχοί καί πολεμιστές συνεχίζουν κι αὐτοί νά μάχονται τιτάνια. Μία σφαῖ­ρα χτυπᾶ τόν 40χρονο ἡγούμενο στήν κοιλιά. Πέφτει νεκρός στή μικρή ταράτσα τοῦ κελλιοῦ του. Τοῦ κόβουν τό κεφάλι καί τό περιφέρουν ὡς τρόπαιο. Ἀ­πό τούς Ἕλληνες πού βρίσκονταν στή μονή 100 περίπου αἰχμαλωτίζονται. Λογχίζουν τόν Δασκαλάκη μπροστά στά μάτια τῆς μητέρας του.
 Ἔξω ἀπό τό μοναστήρι, ὑψώνεται σήμερα ἕνα ὀκταγωνικό κτήριο, τό ὀ­στεοφυλάκιο τῶν ὑπερα­σπι­στῶν τοῦ Ἀρ­καδίου. Αἰσθάνεται ἀποτροπιασμό ὁ ἐπισκέπτης σάν πέφτει τό βλέμμα του πάνω στά γυάλινα ράφια μέ τά δεκάδες κρανία τῶν θυμάτων τῆς μάχης. Τά ὀ­στά εἶναι τρυπημένα ἀπό σφαῖ­ρες. Ἀρκάδι!
«Βράχε θυσίας ἱερέ,
στά σκόρπια ἀπομεινάρια
ἀκόμη δέν ξεθώριασαν
τοῦ αἵματος τ’ ἀχνάρια».
  Τό ὁλοκαύτωμα τοῦ Ἀρκαδίου μεσουρανεῖ. Ὁ εὐρωπαϊκός κόσμος εὐαισθητοποιεῖται κι ἕνα νέο κύμα φι­λελ­λη­­νισμοῦ δημιουργεῖ­ται. Ἡ ἀρ­καδική ἐθε­λο­θυσία δίνει τό ἐρέθισμα στή διεθνῆ κοινή γνώ­μη νά δεῖ τόν ἀγώνα τῆς Κρήτης μέ ἄλλο μάτι. Ὅπου νά ᾽ναι ἡ ἀνάσταση τῆς Μεγαλονήσου ζυγώνει.

Ἑλληνίς

"Ἀπολύτρωσις", Νοέμβρ. 2023