Μέσα στό πλούσιο τελετουργικό τυπικό τῶν θυσιῶν στήν Π. Διαθήκη διακρί­νε­ται μία ἰδιαίτερη θυσία, ἡ ὁποία ἀφορᾶ στήν ἐξαγορά ὅλων τῶν πρωτο­γεν­νη­μάτων τοῦ Ἰσραηλίτη ἀπό τά πα­ρα­γό­μενα προϊόντα γῆς καί τά ἐκ­τρε­φόμενα ζῶα ἕως τά πρωτότοκα παιδιά τῆς οἰκογένειας (βλ. Ἔξ 13,1ἑ· 22,29ἑ· Ἀρ 18,1-17). Ὅσον ἀφορᾶ στά προϊόντα τῆς ἐργασίας του, ὁρίζεται νά προσφέρονται θυ­σία στό θυσιαστήριο τῶν ὁλοκαυτω­μάτων (βλ. Ἔξ 23,16-19), διότι ὁ Γιαχβέ εἶναι ὁ Κύριος τῆς Γῆς καί ἐκεῖνος πού τά χάρισε στόν λαό του γιά τήν ἐπιβίωσή του.
Ὅσον ἀφορᾶ ὅμως στά παιδιά καί κατ’ ἀκρίβειαν τό πρῶτο ἀρσενικό παιδί, αὐτό ἀνήκει στόν Θεό ὄχι λόγῳ τῆς θεϊ­κῆς ἐξουσίας, ἀλλά διότι εἶναι ἐκεῖνος πού ἀπελευθέρωσε-λύτρωσε τούς Ἰσρα­ηλίτες ἀπό τή δουλεία τῆς Αἰγύπτου. Γιά τόν λόγο αὐτό ὁλόκληρος ὁ Ἰσραήλ ἀ­πο­καλεῖται «πρωτότοκος υἱὸς» τοῦ Γιαχ­βέ (Ἔξ 4,22). Ὅπως ἐξηγεῖται στό βιβλίο τῆς Ἐξόδου, ὅ­ταν θά γίνεται ἡ ἐξα­γορά καί «ἐρωτήσῃ σε ὁ υἱός σου μετὰ ταῦτα λέ­γων· Τί τοῦ­το; καὶ ἐ­ρεῖς αὐ­τῷ, ὅτι ἐν χειρὶ κραταιᾷ ἐξήγαγε ἡ­μᾶς Κύριος ἐκ γῆς Αἰγύ­πτου, ἐξ οἴκου δου­λείας· ἡνίκα δὲ ἐσκλή­ρυνε Φα­ραὼ ἐξαποστεῖ­λαι ἡμᾶς, ἀ­πέκτεινε πᾶν πρω­τότο­κον ἐν γῇ Αἰγύ­πτῳ, ἀπὸ πρωτοτόκων ἀν­θρώ­πων ἕ­ως πρωτοτόκων κτηνῶν· καὶ διὰ τοῦτο ἐγὼ θύ­ω τῷ Κυ­ρίῳ πᾶν διανοῖ­γον μήτραν, τὰ ἀρσενικά, καὶ πᾶν πρω­τότοκον τῶν υἱῶν μου λυ­τρώ­σομαι» (13, 14-15). Ἡ ἐξαγορά ὁρίσθηκε νά γίνεται μέ τήν προσφορά στό ἱερό τοῦ χρηματικοῦ ποσοῦ τῶν πέντε ἁγίων σίκλων (βλ. Λε 27, 6· Ἀρ 18,16).
Ἀπό πολυάριθμες ἀρχαῖες πη­γές γνω­ρίζουμε σήμερα ὅτι πα­ρόμοιες ἀντι­λή­ψεις γιά τά πρωτότοκα παιδιά κυκλοφοροῦσαν στούς εἰδωλο­λα­τρικούς λα­ούς τοῦ περι­βάλλοντος τοῦ Ἰσραήλ.  Σέ χανα­α­νι­τικές καί ἀσσυριακές λατρεῖες ἡ πίστη ὅτι τά παιδιά τῶν ἀνθρώπων ἀ­νή­κουν στίς θεό­τητες, τούς ὑποχρέωνε νά τά προσφέ­ρουν σέ αὐτές, δηλαδή νά τά θυσιάζουν, ὅταν νόμιζαν ὅτι ἐκεῖνες τά ἀπαιτοῦσαν γιά διάφορους λόγους. Σέ πε­ρι­όδους θρη­­σκευτικῆς παρακμῆς καί συ­γ­­κρητι­σμοῦ, ἡ πρακτική αὐτή υἱοθε­τή­θηκε καί ἀπό τούς Ἰσραηλίτες, οἱ ὁ­ποῖοι τέ­λεσαν ἀνθρωποθυσίες παιδιῶν. Χα­ρα­κτη­ριστική περίπτωση κατα­γρά­φε­ται στό βι­βλίο τοῦ Μιχαία, ὅταν ὁ προ­φήτης ἐ­λέγ­χει τόν λαό γιά τήν παρα­βίαση τῆς Διαθή­κης μέ τόν Γιαχβέ καί ἐκεῖ­νος προ­κειμένου νά ἐξι­λε­ωθεῖ ἀντι­προ­τείνει, ἔ­στω καί ὡς ρητορική ὑπερβολή, τή θυσία τῶν πρωτότοκων παι­διῶν του: «εἰ δῶ πρω­τό­τοκά μου ὑπὲρ ἀ­σεβείας, καρπὸν κοι­λίας μου ὑπὲρ ἁμαρ­τίας ψυ­χῆς μου;» (6,7). Ὁ προφήτης Ἰε­ρε­μίας μέ ἀποτρο­πι­ασμό ἀνα­φέρει τίς ἀν­θρωπο­θυσίες παι­διῶν πού συ­νέβησαν ἐπί βασι­λέως Μα­νασ­σῆ (πρβλ. Δ´ Βα 21,6) πα­ρουσιάζοντας τόν Θεό Γιαχ­βέ νά ὁμο­λο­γεῖ ὅτι τέτοια πράγματα «οὐκ ἐνετει­λά­μην οὐ­δὲ διε­νο­ήθην ἐν τῇ καρδίᾳ μου» (Ἰε 19,5· 7,31).
Ὁ ἅγιος Ἀμφιλόχιος Ἰκονίου πα­ρα­τη­ρεῖ ὅτι ἡ μωσαϊκή αὐτή διάταξη μό­νο συμ­βα­τικά μπορεῖ νά θεωρηθεῖ ὅτι ἀφο­ροῦσε στήν ἀρχαία ἰσραηλιτική οἰκο­γέ­νεια, κα­θώς δέν κυριολεκτεῖται σέ κα­νένα ἀρ­σε­νικό παι­­­δί. Θεσπίζεται προφη­τικά μέ μόνη ἀνα­φο­ρά στόν Κύ­ριο Ἰησοῦ Χριστό. Διότι, ὅ­πως εὔ­στοχα ἐξηγεῖ, «πᾶ­σα φύσις παρ­θένου, πρῶ­τον ἐκ συν­ουσίας ἀνδρὸς δια­νοί­γεται ἡ μή­τρα καὶ εἶθ᾽ οὕτως τίκτει. Ἐπὶ δὲ τοῦ Σωτῆ­ρος ἡμῶν οὐχ οὕτως· ἀλλὰ χω­ρὶς συνουσίας αὐτὸς διανοίξας τὴν μή­τραν τῆς παρ­θέ­νου, ἀφράστως προῆλ­θεν· ὥστε τό "Πᾶν ἄρσεν διανοῖγον μή­τραν, ἅ­γιον τῷ Κυρίῳ κληθή­σε­ται", εἰς τὸν Κύ­ριον μό­νον ἀνα­φέρεται» (Λό­γος εἰς τὴν Ὑπα­πα­­ντήν, PG 39,48Β).
Ἐκπληρώνοντας, λοιπόν, καί αὐτή τή νο­­μι­κή ὑ­ποχρέωση ὁ Κύριός μας ἐξα­γορά­σθηκε ὡς γνήσιος Ἰουδαῖος ἀπό τούς «γο­νεῖς» του μέ τό ποσό τῶν πέντε σίκλων, ὅπως μᾶς πλη­ροφορεῖ ὁ εὐαγγελιστής Λου­κᾶς (2,23-24). Ἔτσι θά γίνει δυνατόν στή συ­νέ­χεια νά προσφερθεῖ ὁ ἴδιος ὡς «πρω­τό­το­κος» (Κλ 1,15), «υἱὸς ἀγαπη­τὸς» (Μθ 3,17) καί «μονο­γενὴς» (Ἰω 3,16) ἐπί τοῦ θυσια­στη­ρί­ου τοῦ Σταυροῦ, γιά νά ἐξαγοράσει ὅλους τούς ἀν­θρώπους ἀπό τήν κατάρα τοῦ νόμου καί τοῦ θα­νάτου (βλ. Γα 3,13) καί νά τούς ὁ­δη­γή­σει ἀπευ­θείας «εἰς ἀ­νά­στα­σιν ζωῆς» (Ἰω 5,29).

Ἀθανάσιος Γ. Παπαρνάκης