«Ὁ ὑπογεγραμμένος ἐν τῇ παρούσῃ μου Νικόλαος Κωνστ. Κασομούλης, γεννηθείς εἰς Κοζάνην πόλιν Μακεδονίας κατά τό 1795, Αὐγούστου 20, διατρέξας τό στάδιόν μου ἀπό τό 1821 μέχρι τοῦ 1829, τελευταίαν μάχην τῆς Ἑλλάδος εἰς Πέτραν Λεβαδείας, ὑπέρ τῆς ἐλευθερίας τῆς πατρίδος μου Ἑλλάδος…», εἶναι ἡ ἀρχή τῆς πολυσέλιδης διαθήκης, τήν ὁ­ποία ἔγραψε ὁ μακεδόνας ἀγωνιστής καί ἀπομνημονευματογράφος Νικόλαος Κασομούλης. Θεωρεῖται ὁ ἱστορικός τοῦ ᾽21. Ὑπῆρξε ἕνας ἀπό τούς σημαντικούς ἀγωνιστές τοῦ 1821.
  Ὁ πατέρας του, Κωνσταντῖνος, ὑ­πῆρξε ἔξοχος πατριώτης· τό ἴδιο φιλό­πατρι­ς ἦταν καί ἡ οἰκογένεια τῆς μη­τέ­- ­­ρας του Σουλτάνας, ἀφοῦ εἶχε θεῖο τόν περίφημο Γιάννη Φαρμάκη. Τά πρῶ­­τα του γράμματα τά μαθαίνει στήν Τσαρίτσανη Λάρισας «ἐπί Οἰκονόμου» σέ ἡλικία δώδεκα ἐτῶν, ὅταν ὁ πατέρας του βρέθηκε ἐκεῖ συμμετέχοντας σέ πατριωτικές ἀνησυχίες.
  Ἔφηβος βρίσκεται στίς Σέρρες καί σέ ἡλικία εἴκοσι χρονῶν φεύγει γιά τήν Αἴγυπτο, γιά δουλειές τοῦ πατέρα του. Ἐπιστρέφοντας σταματᾶ στή Σμύρνη. Ἐκεῖ διαποτισμένος ἀπό τήν οἰκογενειακή παράδοση ὑπέρ τοῦ ἀγώνα γιά τήν ἀποτίναξη τοῦ τουρκικοῦ ζυγοῦ, μυεῖται στή Φιλική Ἑταιρεία καί γίνεται ὁ ἴδιος ἔργων γενναίων ἐκτελεστής, παρά τό νε­αρό τῆς ἡλικίας του. Ἐγκολπώθηκε τόν σκοπό τῆς Φιλικῆς Ἑταιρείας ὄχι σάν ἀ­ντίλαλο αἰσθηματικό, ἀλλά σάν προσταγή καί ὑπάκουσε σ’ αὐτόν. Γυρίζει στίς Σέρρες, ὅπου ζεῖ ἡ οἰκογένειά του. Μετά τήν ἀποτυχία τῶν ἐπαναστατικῶν κινήσεων ἐκεῖ, διαφεύγει στή Σιάτιστα.
  Τόν Σεπτέμβριο τοῦ 1821 οἱ πρόκριτοι τῆς Σιάτιστας στέλνουν τόν Κασομού­λη στήν Πελοπόννησο, γιά νά βρεῖ βοή­- θεια γιά τήν ἔναρξη τοῦ ἀγώνα στή Δυτική Μακεδονία. «Ἀσπάσθηκα ὅλους γλυ­κά καί τό χῶμα καί εἶπα· ἐάν δέν τό ἰδῶ ἐλεύθερον ἀπό τούς Τούρκους, ποτέ νά μή τό ἀπολαύσω (=χαρῶ)». Μέ 25 ἔνοπλους Σιατιστεῖς βρίσκεται στό μοναστή­ρι τῆς Ζάβορδας Γρεβε­νῶν «κείμενον εἰς τήν ἄκραν τοῦ ποταμοῦ Βίστριτζας, εἰς λόφον ὑψηλόν καί ἀπότομον· ἐξηγήθην μέ τόν ἡγούμενον καί μέ ὁδηγόν ἐδικόν του ἔφθασα εἰς τό χωρίον Μεταξᾶ»· ἐκεῖ συναντᾶ τούς ἀρ­ματολούς Μπζιωταίους. Μέσῳ Βελβεντοῦ φτάνει στίς ἀ­κτές τῆς Πιερίας, συναντᾶ στήν Κασ­σάνδρα τόν Ἐμμανουήλ Παπᾶ κι ἀπό ἐκεῖ μεταβαίνει στήν Πελοπόννησο καί συνα­ντιέται μέ τόν Δημήτριο Ὑψηλάντη.
  Ἀρματολοί καί κλέφτες τῆς Δυτικῆς Μακεδονίας τόν τίμησαν καί τόν ἀναγνώρισαν ἀνώτερο, διευθυντή καί ὀρ­γανω­τή στόν ἀγώνα τοῦ Ὀλύμπου, ὄχι ὅμως ἄ­μεσο ἀρχηγό στά πολεμικά. Ὡσ­τόσο, ὁ Κασομούλης μέ ἕνα μικρό σῶ­μα, πού ὁ ἴδιος εἶχε, πολεμᾶ. Ὁ ἀγώνας ἔληξε ἄ­δοξα καί οἱ Μακεδόνες, παλαιοί ὁπλαρχηγοί, ἔριξαν ὅλα τά ἄδικα στόν Κασο­- μούλη, πού τούς ἔσυρε σέ κίνημα ἀμελέ­τητο καί ἀπρόβλεπτο. Ἐδῶ τελειώνει τό πολεμικό στάδιο τοῦ Κασομού­λη στή Μα­κεδονία, ὁ ὁποῖος στή συνέχεια φεύγει στή Νότια Ἑλλάδα, στόν Ἀσπροπόταμο Θεσσαλίας. Ἐκεῖ ἔγινε γραμματικός τοῦ καπετάνιου Στορνάρη, τόν ὁποῖο καί ἀκολούθησε σέ ὅλες τίς μάχες. Ὥριμος ἄντρας πιά στή Στυλίδα νυμφεύεται τήν ὄμορφη Μαρία.
  Ὁ Νικόλαος Κασομούλης καί ἐπί   Καποδίστρια καί ἐπί Ὄθωνα κατέλαβε στρα­­­τιωτικά ἀξιώματα. Τό 1836 πῆρε μέ­ρος στήν καταστολή τῶν ἐξεγέρσεων. Τότε σκοτώθηκε ὁ ἀδελφός του Γεώργιος, πού ἦταν ἀνθυπολοχαγός. Ἄν καί ἔ­χει μείνει γνωστός ὡς «στρατηγός», ἀ­πο- ­­στρατεύθηκε μέ τόν βαθμό τοῦ Συνταγματάρχη τῆς Βασιλικῆς Φάλαγγας. Ἀπό τόν πόλεμο τοῦ Εἰκοσιένα εἶχε δυό τραύματα. Τοῦ ἀπονεμήθηκαν δυό παράσημα, τό ἀργυρό ἀριστεῖο τοῦ Ἀγώνα καί αὐτό τοῦ Σωτήρα. Τά τελευταῖα χρό­νια τῆς ζωῆς του τά πέρασε στή Στυλίδα Φθιώτιδας, ὅπου πέθανε τό 1872, πρίν ἀ­κρι­βῶς ἀπό 150 χρόνια. Μιά ἐπιτάφια ἐπι­γραφή στή Στυλίδα μαρτυροῦσε: «Ἐν­θάδε κεῖται ὁ Συνταγματάρχης τοῦ Πε­ζικοῦ Νικόλαος Κασομούλης ἐκ Μακεδο­νίας, ἀποβιώσας τό 1871, μετά τοῦ υἱοῦ του Κωνσταντίνου, ἀποβιώσαντος τό 1865».
  Τόν Κασομούλη τόν διέκρινε ὁ πλοῦ­τος τῶν κοινωνικῶν του αἰσθημάτων· δέν κυνήγησε ὄνειρα μάταιης φιλοδοξίας, ἐ­πι­­διώκοντας φιλίες ἤ γνωρι­μίες. Δέν ἀνι­­χνεύουμε ὑστεροβουλία ἤ κολακεία στή ζωή του. Δέν ζήτησε μεγάλα καί τρα­νά. Τοῦ ᾽φτανε τό ἀκριβό χάρισμα τοῦ τίμιου παραστάτη, τοῦ ἀ­μερόληπτου συμβούλου. Ὁ ἄνθρωπος αὐτός τῆς καλῆς καρδιᾶς, τῆς ἀγαθῆς γνώμης,  ἔπαιξε τόν ρό­- ­λο τοῦ ἀποστολικοῦ, ἀνεπιτήδευτου κήρυκα τῆς ὁμόνοιας καί τῆς συνεννόησης.
  Ὅσον ἀφορᾶ στό ἔργο τοῦ στρατιωτικοῦ συγγραφέα, ὁ Κασομούλης μᾶς  χά­ρισε τά «Ἐνθυμήματα Στρατιωτικά   τῆς Ἐπαναστάσεως τῶν Ἑλλήνων 1821-1833». Πρόκειται γιά ἕνα ἀνεκτίμητο ἱστορικό θησαυρό, πού συγκινεῖ καί δι­δάσκει. Στό ἔργο του οἱ σκηνές πού περι­γρά­φει ἀπό τήν πολιορκία τοῦ Με­σο­λογ- γίου, ὅπου πολέμησε καί ὁ ἴδιος, χά­νο­ντας μάλιστα καί τόν ἀδελφό του Δημήτριο, εἶναι τόσο παραστατικές, πού ἀ­- φήνουν ἄφωνο τόν ἀναγνώστη καί τοῦ δημιουργοῦν ρίγη ἐθνικῆς συγκίνησης. Παρατηρητής μαζί καί πολεμιστής, γραμματικός καί παραστάτης στά περίφημα πολεμικά συμβούλια, ζωγράφος μαχῶν, ἐξόδων, ὁμηρικῶν διαλόγων ἀ­νάμεσα σέ ἐχθρούς καί φίλους, ἄγνωστων ἐπεισοδίων, ἀνεκδότων, περίερ­γων σκηνῶν, περιγράφει ζωντανά τό ψυχικό μεγαλεῖο καί τίς συγκινησιακές καταστάσεις τῶν ἡρω­ικῶν ὑπερασπιστῶν. Παράλληλα ἐκθέτει λεπτομερῶς τά γεγονότα τῆς ἐπαναστατικῆς καί τῆς καποδιστριακῆς περιόδου, ἐνῶ μᾶς δίνει πλῆθος πληροφοριῶν πού ἀναφέρονται στά χρόνια τῆς Τουρκοκρατίας καί μάλιστα στήν ἱστορία τοῦ ἑλληνικοῦ ἀρματολισμοῦ. Πρόκειται γιά τό πιό ἀντι­κει­μενικό ἱστορικό σύγγραμμα γιά τήν Ἐ­πα­νάσταση τοῦ 1821. Ὁ Κασομούλης, γενναῖος ἀγωνιστής, μέ ἦθος καί εὐ­πρέπεια, καταγράφει τά γεγονότα ἀκρι­- βῶς ὅπως συνέβησαν, μέ ἀφοπλιστική εἰλικρίνεια καί σημεῖο ἀναφορᾶς τήν ἱ­στο­­ρική ἀλήθεια.
  Ὁ ἱστοριοδίφης καί συγγραφέας Γιάννης Βλαχογιάννης σημειώνει ὅτι τά «Ἐνθυμήματα» «εἶναι ἔργο ἀ­γράμ­ματου ἀξιωματικοῦ σέ γλῶσσα τῆς στρατιωτικῆς ὑπηρεσίας». Ὡστό­σο -παρατηρεῖ- οὔτε πολυδιαβασμένος δέν θά μπο­ροῦ­­σε νά γράψει ἕνα τέτοιο ἔργο. Ὁ Κασομούλης, ἄνθρωπος χωρίς φαντασία ἀπό φυσικοῦ του, χωρίς μόρφωση λογιώτατου, δι­έθετε τή μοναδική χάρη νά μπορεῖ μέ τήν ἀναδρομή τοῦ νοῦ του στά πα­λιά νά ξαναβλέπει τά περασμένα ζω­ντα­νά, ἀληθινά καί σύγχρονα μέ τή στι­γ­μή πού τά ἔγραφε.
  Τό «Ἡμερολόγιον» εἶναι τό ἄλλο ἔρ­γο του. Μέ τόν βαθμό τοῦ λοχαγοῦ α´ κλάσεως καί διοικώντας τό Τυπικό Τάγ­μα κράτησε λεπτομερές ἡμερολόγιο, τό ὁποῖο ἀποτελεῖ ἀ­λη­θινό κάτοπτρο τῆς θλιβερῆς κατάστασης στήν ὁποία βρισκόταν ἡ δη­­- μό­σια ἀσφάλεια κατά τήν περίο­δο 1835-1836, ὅταν ὁλόκληρη ἡ Στερεά Ἑλ­λάδα καί μάλιστα οἱ παραμεθόριες πρός τήν Τουρκία περι­οχές, ἀλ­λά καί ἡ Πελοπόννησος, συντα­ράσ­­σονταν ἀπό τρο­­­­­­­μερή ληστανταρσία.
  Ἀξίζει τό ὄνομα τοῦ στρατηγοῦ Κασομούλη νά μείνει σεβαστό καί τιμημένο στήν καρδιά κάθε Ἕλληνα πού ἀγαπᾶ τήν ἐθνική ἱστορία καί ἀγωνίζεται γιά νά ἀποφευχθεῖ ἡ παραχάραξή της.  

Εὐδοξία Αὐγουστίνου

"Ἀπολύτρωσις", Νοέμβρ. 2022