«Πρῶτος ὁ κλῆρος ἐφάνη εἰς τόν ἀγώνα μέ τόν σταυρόν καί μέ τήν σπάθαν εἰς τάς χεῖρας διά νά σώσει τό πλανημένον ποίμνιον καί ὁδηγήσει αὐτό εἰς τήν ἐλευθερίαν του φυσικῶς καί θρησκευτικῶς. Αὐτός ἐφύλαξε τά γράμματα καί τήν γλῶσσαν».

Φωτάκος, Ἀπομνημονεύματα περί τῆς ἑλληνικῆς ἐπαναστάσεως

ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ, ΑΘΗΝΑΙ 1960.

  Πολλοί εἶναι αὐτοί πού ἀμφισβητοῦν τήν προσφορά τοῦ κλήρου στόν ἀγώνα τοῦ 1821. Δέν θά δαπανήσου­με πολλές λέξεις γιά νά ὑποστηρίξουμε τήν αὐτονόητη ἀλήθεια. Θ’ ἀ­φήσουμε τή ζωντανή ἱστορία νά μιλήσει. Προβληματίζεται ὅ­μως κάθε σκεπτόμενος ἄνθρωπος καί ἀναρωτιέται ἄν εἶναι Ἕλληνες αὐτοί πού διαστρεβλώνουν ἠθελημένα τήν ἱστορία καί ποιά συμφέροντα ἐξυπηρετοῦν. Γιατί ἄραγε παραγκωνίζονται οἱ ἀληθινές πη­γές καί ὑποστηρίζονται ψεύτικες ἀνθελληνικές ἀπόψεις;

  Ἀναδιφώντας τίς ἄμεσες πηγές τοῦἈ­γώνα, δηλαδή τά ἀπομνημονεύματα τῶν ἀγωνιστῶν, τίς διακηρύξεις, τίς ἐπιστολές καί ὅλο τό ἀρχειακό ὑλικό, διαπιστώνουμε ὅτι ὑπάρχουν πάμπολλα τε­κ­μήρια γιά τήν προσφορά τῆς Ἐκ­κλη­σί­ας τό 1821. Ἀπό αὐτά θά ξεχωρίσουμε κάποια ἀντιπροσωπευτικά.

  Ἄν κατά τή βυζαντινή περίοδο ἡ Ἐκ­κλησία μέ τά σχολεῖα της καλλι­έργησε τά γράμματα κι εἶχε μία δο­ξασμένη παρουσία στά ἱστορικά δρώ­μενα τῆς Βασιλεύ­ουσας, μετά τήν Ἅλωση συνεχίζει μόνη της τόν δρό­μο τῆς θυσίας. Ὁ γερμανός ἱστορι­κός Κάρλ Μέντελσον-Μπάρτολντι ὀνομάζει τόν πατριάρχη Κωνσταντινου­πό­­λεως «αὐ­­το­κράτο­­ρα τῶν Ἑλλήνων, αἰχμάλωτoν εἰς τάς χεῖρας τοῦ σουλ­τά­νου». Καθ’ ὅλη τή διάρκεια τῆς σκλαβιᾶς ὁ πατρι­άρχης συμπαραστέκεται στόν κατατρεγμένο ραγιά καί συμμετέχει πρω­ταγω­νιστικά, οἰκονομικά, ὑ­λικά, παρα­- κλη­­τικά καί ἠθικά στούς ἀγῶνες του γιά τή λευτεριά. Σάν δυνατό κέλυφος φυλάσσει τήν ἀκριβή περιουσία τοῦ ἑλλη­νο­χρι­στια­νικοῦ πολιτι­σμοῦ: γλώσσα, πα­ράδοση, ἱ­στο­ρία καί Ὀρθόδοξία. Φρου­ρεῖ καί προστατεύει σάν τό ὄ­στρακο τό ἀ­κριβό μαργαριτάρι, τή ρωμιοσύνη.

  Ὁ Φωτάκος (Φώτιος Χρυσανθόπουλος), λόγιος καί πρῶτος ὑπασπιστής τοῦ γενναίου ἀρχιστράτηγου Θε­όδωρου Κολοκοτρώνη, διασώζει σέ ἀρκετές σελίδες τῶν ἀπομνημο­νευ­μάτων του τήν ἀνυπολόγιστη προσφορά τῆς Ἐκκλησίας στόν Ἀγώνα. Ἐπειδή ἀκόμα καί τότε ὑπῆρχαν αὐτοί πού κατηγοροῦσαν τήν Ἐκκλησία καί τούς ἀντιπροσώπους της, μέ ἁπλό­τη­τα καί εὐθύτητα τονίζει τήν οὐσιαστική παρουσία τῆς Ἐκκλησίας στούς ἀπελευθερωτικούς ἀγῶ­νες τοῦ ἔ­θνους.

  Ἄς μή λησμονοῦμε ὅτι μετά τήν Ἅ­λω­ση ὅλοι οἱ ἐπιφανεῖς ἄνδρες καί οἱ περισσότεροι γραμματισμένοι ἐγ­κατέλει­­ψαν τή χώρα. Ἐδῶ ἔμεινε μό­νο ὁ φτωχός παπάς δίπλα στόν σκλάβο. Ὁ Φωτάκος ἀναφερόμενος εἰ­δι­κά στόν ἁπλό κλῆ­ρο γράφει: «Ὁ ἑλ­ληνικός κλῆρος ἦτο προωρισμένος ἄνωθεν διά νά εὑρεθεῖ τόσον φιλόπατρις καί νά σώσει ὁλόκληρον τό Ἔθνος. Διότι ἅμα ἡ Βυζαντινή Αὐ­τοκρατορία ἐχάθη, ὁ κλῆρος ἐδέχθη τήν κηδεμονίαν τοῦ Ἔθνους ἀπρο­στα­τεύτου, καί μή ἔχοντος ἄλλο στήριγμα καί ἄλλην παρηγορίαν, εἰ μή μόνον τήν θρησκείαν... Ὁ λαός εἰς τήν θρησκείαν του εὕρισκε τήν ἀνάπαυσίν του, ὑποφέρων ὅλα τά δεινά τῆς τυραννίας μαζί μέ τόν κλῆρον του ... Οἱ ἐχθροί π.χ. τοῦ ἑλ­ληνικοῦ ἔ­θνους καί τῆς θρησκείας του εἶπαν πολλά ἐναντίον του (κλήρου) καί προσέτι ὅτι οἱ Ἕλληνες μοναχοί ἐτάραξαν τόν κόσμον, τόν ὁποῖον εἶχαν ἀρνηθεῖ. Ἀλλά σφάλλουν μεγάλως εἰς τοῦτο, διότι θέλουν τόν μοναχόν νά μή ἔχει αἴ­σθημα ἀνθρώπου καί ἀγάπην εἰς τήν πατρίδα του...».

  Καταθέτει καί πάλι ὁ Φωτάκος: «Ὁ ἀξιοσέβαστος κλῆρος τῶν Ἑλλήνων Χρι­­στιανῶν εὑρίσκετο παντοῦ ἐ­μπρός καί ἔδιδε τήν βαρύτητα καί τήν βεβαιότητα εἰς τόν σκοπόν τῆς ἐπαναστάσε­ως καί ἕνεκα τούτου εἰς τούς Ἕλλη­νας ἐφαίνε­το ὅτι ἡ σημαία τῆς ἐπαναστάσε­ως εἶναι εἰς τάς χεῖ­ρας τοῦ Θεοῦ διά τῶν λει­τουρ­γῶν τῆς θρησκείας του».

  Ἐπίσης ὁ Ἐμμανουήλ Ξάνθος, ἱ­δρυ­τικό στέλεχος τῆς Φιλικῆς Ἑταιρείας, ἔ­γραφε: «Τήν ἐπανάστασιν ἐ­κίνησαν καί ἐνεψύχωσαν οἱ κληρικοί ... ἄνευ τῶν ὁ­ποίων ὁ λαός δέν ἤθελε κινηθῆ...».

  Γιά τήν προσφορά τοῦ κλήρου στή διάσωση τοῦ Γένους ὁ ἱστορικός τῆς Ἑλ­­ληνικῆς Ἐπανάστασης Διονύσιος Κόκ­­κινος ἀναφέρει: «Ὁ κλῆρος ὑπῆρξε καί ὁὁδηγός τοῦ ἔθνους καί τό στήριγμά του. Οἱ πατριάρχες πάλευαν πάρα πολύ συχνά γιά νά ἀποτρέψουν διάφορους ἐ­θνικούς κινδύ­νους καί οἱ ἀγῶνες πολ­λῶν ἀπό αὐ­τούς κατά τοῦ προσηλυτισμοῦ, πού ἀπειλοῦσε μέ δογματική μεταβολή αὐτή τήν ἐθνική συνείδηση, καθώς καί ἐναντίον τῶν αὐθαιρεσιῶν τῆς τουρκι­κῆς διοίκησης, ἔσωσαν τόν ἑλ­ληνισμό ἀ­πό ἀναμφισβήτητη φθορά. Οἱ κληρικοί πού αὐτοθυσιάστηκαν χά­ριν τοῦ ἐθνικοῦ καθήκοντος καθ’ ὅ­λη τή διάρκεια τῆς τουρκοκρατίας εἶναι τόσοι πολλοί πού ἀ­ποτελοῦν ἡρωική λεγεῶνα».

Δ.Δ.

"Ἀπολύτρωσις", Ὀκτ. 2021