Α΄. Γιατί δέν πρέπει νά ἀγχωνόμαστε
 Ἡ χριστιανική διδασκαλία καί ὁ τρόπος λειτουργίας τοῦ φυσικοῦ κόσμου ἔχουν κοινή προέλευση, τόν δημιουρ­γό Θεό. Ἐκεῖνος δημιούργησε τόν φυσικό κόσμο μέ συγκεκριμένους βασι­- κούς κανόνες, τούς ὁποίους ὀνομάζου­με φυσικούς νόμους. Ταυτόχρονα καθόρισε τούς τρόπους λειτουρ­γίας τοῦ κό­σμου ἀπό τό πρῶτο δευτερόλεπτο τῆς Μεγάλης Ἐκρήξεως (Big Bang). Ἀ­κόμη, μέ τή διδασκαλία του, ὅπως παρουσιάζεται στό Εὐαγγέλιο, μᾶς παρέ­χει τίς ἀπαραίτητες συμβουλές-ἐντολές γιά τίς ὀρθές ἐνέργειές μας μέσα στό συγκεκριμένο φυσικό περιβάλλον στό ὁποῖο καθόρισε νά ζοῦμε. Γιά τό λόγο αὐτό ἡ χριστιανική διδασκαλία καί ὁ τρόπος λειτουργίας τοῦ φυσικοῦ κόσμου ἔχουν ἀξιοθαύμαστη συνάφεια καί ἀλληλοεξαρτῶνται. Ἡ διερεύνηση αὐτῆς τῆς συνάφειας ἀποκαλύπτει τή νομοτελειακή βάση τῶν συμβουλῶν-ἐν­τολῶν τοῦ Εὐαγγελίου, ὅπως θά δείξουμε στή συνέχεια.
 Οἱ συμβουλές π.χ. πού μᾶς δίνει τό Εὐαγγέλιο γιά νά ἀντιμετωπίζουμε τίς διάφορες ἀντιξοότητες τῆς ζωῆς καί τά κάθε φύσεως προβλήματα τῆς καθημερινῆς μας ζωῆς μποροῦν νά συνοψιστοῦν στήν παρακάτω φράση τοῦ ἀ­ποστόλου Παύλου: «Μηδὲν μερι­μνᾶ­τε, ἀλ­λ’ ἐν παντὶ τῇ προσευχῇ καὶ τῇ δεήσει μετὰ εὐχαριστίας τὰ αἰτήματα ὑμῶν γνωριζέσθω πρὸς τὸν Θεόν» (Φι 4,6). Ἡ συμ­βου­λή αὐτή εἶναι ἀπόλυτα συνυφασμένη μέ τόν τρόπο λειτουργίας τοῦ κτιστοῦ κόσμου, ὅπως αὐτή ἀποκαλύπτεται μέσα ἀπό τή «θεωρία τοῦ χάους καί τῆς πολυπλοκότητος» τοῦ Prigogi­ne. Ἡ θεωρία αὐτή ἐπιβραβεύτηκε μέ βραβεῖο Nobel, καί σήμερα θεωρεῖται ὡς μία ἀπό τίς σημαντικότερες ἀνακαλύψεις τοῦ 20οῦ αἰώνα, μαζί μέ τήν Κβαντική Μηχανική καί τή θεωρία τῆς σχετικότητας.
 Τί λέει ἡ θεωρία τοῦ χάους; Πολύ συνοπτικά, ἡ θεωρία αὐτή ἀναφέρεται σέ δυναμικά συστήματα, δηλαδή σέ φυ­­σικά συστήματα πού, ὅταν βρίσκονται μακριά ἀπό καταστάσεις ἰσορροπίας, μεταβάλλονται καί ἐξελίσσονται συναρτήσει τοῦ χρόνου. Στή φύση δέν ὑπάρχουν κλειστά φυσικά συστήματα, ὅπως αὐτό συχνά συμβαίνει στά ἐξιδανικευμένα τεχνητά συστήματα τῶν ἐ­ρευ­νητικῶν ἐργαστηρίων. Ἐπει­δή, λοι­­πόν, στή φύση τά πραγματικά ὑπάρχον- ­τα φυσικά συστήματα εἶναι ὅλα ἀνοι­κτά, ἀλληλοεξαρτῶνται καί ἀλληλεπιδροῦν μεταξύ τους. Κατά συνέπεια, ἡ ἐξέλιξή τους συναρτήσει τοῦ χρόνου ἐξαρτᾶται ἀπό παράγοντες τῶν ὁποίων τό πλῆθος οὐσιαστικά εἶναι ἄ­πειρο (θεωρητικά καί πρακτικά). Αὐτό ἔχει ὡς ἄμεσο ἀποτέλεσμα τά χαοτικά φαινό­με­να νά μήν εἶναι προβλέψιμα μετά βεβαιότητος, ἐπειδή δέν εἶναι δυνατή ἡ πρόσβαση σ’ ὅλα τα δεδομένα τοῦ φαινομένου, τά ὁποῖα στήν πράξη εἶναι ἄ­πειρα (ἄπειρος πληροφορία).
 Ἡ σημαντική προσφορά τοῦ Prigo­gi­ne εἶναι ὅτι ἀπέδειξε ὅτι ἕνα δυναμικό σύστημα μακριά ἀπό ἰσορροπία μπορεῖ νά αὐτοοργανωθεῖ καί νά παρουσιάζει ὀργάνωση καί δομές (π.χ. ὁ σχηματισμός συννέφων, οἱ λοφίσκοι ἄμμου σέ μία ἔρημο ἤ μία παραλία κτλ.). Πρίν ἀπό τόν Prigogine ἡ ἐπιστήμη ἦταν ἐν πολλοῖς ἀχρονική -μέ ἐξαίρεση τή θεωρία τῆς σχετικότητας. Τοῦτο συνέβαλε τά μέγιστα ὥστε μέχρι τά μέσα τοῦ 20οῦ αἰώνα πολλοί καί μεγάλοι ἐπιστήμονες νά πέσουν στήν πλάνη τῆς αἰτιοκρατικῆς ἀντιλήψεως λειτουργίας τοῦ φυσικοῦ κόσμου. Σύμφωνα μέ αὐτήν, ὑ­πάρχει πάντοτε μία σαφής ὀρθολογική σχέση μεταξύ τῆς αἰτίας καί τοῦ αἰτιατοῦ, δηλαδή τοῦ ἀποτελέσματος, καί κατά συν­έπεια ἡ φύση λειτουργεῖ σάν μία τεράστια καλοκουρδισμένη μηχα­νή: Τό φαινόμενο Α συνεπάγεται μετά βεβαιότητος τό Β, αὐτό μετά βεβαιότητος τό Γ κτλ. Αὐτή ἡ ἀντίληψη καί ὁ ἄμεσα συνδεόμενος ντετερμινισμός, κα­τά τόν ὁποῖο ὅλα εἶναι ἐν δυνάμει προσδιορίσιμα, κατέπεσαν πρῶτα μέ τήν ἀποδο­χή καί καθιέρωση τῆς Κβαντικῆς Μη­χανικῆς (π.χ. μέ τήν ἀρχή τῆς ἀπροσδιοριστίας τοῦ Heisenberg) καί στή συ­νέ­χεια μέ τή θεωρία τοῦ χάους. Σήμερα ἕνα χαοτικό πρόβλημα θεωρεῖται ὅτι ἔχει ἐπιλυθεῖ ἐφ’ ὅσον ὑπο­λο­γιστοῦν οἱ πιθανότητες τῶν πλέον σημαντικῶν δυνατοτήτων ἐξέλιξης τοῦ ἀντίστοιχου φαινομένου. Ἀλλ’ ὅμως, αὐτή ἡ πιθανολογική ἀντιμετώπιση τοῦ προβλήματος ἐπιβεβαιώνει τήν ἔλλει­ψη τῆς ντετερμινιστικῆς βεβαιότητας.
 Ἡ νομοτελειακή βάση τῆς προαναφερθείσας συμβουλῆς τοῦ ἀποστόλου Παύλου μπορεῖ νά κατανοηθεῖ, ὅταν ἀναγνωστεῖ μέσα ἀπό τό πρίσμα τῆς θεωρίας τοῦ χάους καί τῆς πολυπλοκότητος, π.χ. ὡς ἑξῆς: Γιατί μεριμνᾶτε γιά τό τί πρόκειται νά συμβεῖ στό (ἄμεσο ἤ ἀπώτερο) μέλλον, ἀφοῦ ὡς ἄνθρωποι νομοτελειακά δέν μπορεῖτε νά ἔχετε πρόσβαση στήν ἄπειρο πληροφορία, καί κατά συνέπεια ἀγνοεῖτε μερικά (ἤ πολλά) ἀπό τά δεδομένα τοῦ ἑκάστοτε προβλήματος πού σᾶς ἀπασχολεῖ κα­θώς καί τόν ρόλο πού μπορεῖ νά ἔχουν στό μέλλον; Ἀκόμα καί ἐάν σᾶς δοθεῖ πρόσβαση στήν ἄπειρο πληροφορία, ὄντας πεπερασμένοι ἄνθρωποι, δέν μπορεῖτε νά τή διαχειριστεῖτε σωστά.
 Ἀντί, λοιπόν, νά μεριμνᾶτε καί νά δαπανᾶτε ἐνέργεια γιά νά ἐπιλύσετε χαοτικά προβλήματα, καί μ’ αὐτό τόν τρόπο νά κινδυνεύετε νά ἀσθενήσετε, κάντε κάτι πολύ ἁπλό: Προσεύχεστε, δηλαδή ἐπικοινωνεῖτε μέ τόν διαχειριστή τοῦ κάθε χαοτικοῦ φαινομένου, ὁ ὁποῖος εἶναι ταυτόχρονα καί ὁ συντονιστής ὅλων αὐτῶν τῶν φαινομένων, δηλαδή μέ Ἐκεῖνον πού ἐδῶ καί χιλιάδες ἑκατομμύρια χρόνια (13,7 δισεκατομμύρια χρόνια ἀπό τήν ἐποχή τῆς Μεγάλης Ἐκρήξεως) συντονίζει τήν αὐ­το-οργάνωση τῶν χαοτικῶν φαινομέ­νων σέ ὅλες τίς κλίμακες: στό ἀχανές σύμπαν, ἐπάνω στή μικρή γῆ καί μέσα σέ κάθε κύτταρό μας (μέ τίς βιοχημικές δράσεις ἐνζύμων καί πεπτιδίων καί μέ τό ἀναπαραγόμενο DNA, πού εἶναι τυ­πικά χαοτικές λειτουργίες). Ὁ συντονισμός αὐτός γίνεται κατά τρόπο ὥστε τά ἀποτελέσματα τῆς αὐτοργάνωσης ἑνός φαινομένου νά ἀποτελοῦν τά δεδομένα γιά ἄλλα χαοτικά ἤ ντετερμινιστικά φαινόμενα, καί ὅλα μαζί νά συμ­βάλλουν στήν ἀνάδειξη καί στήν προα­γωγή τῆς ἀπολύτου Ἀλήθειας (πού μό­νον Ἐκεῖνος γνωρίζει).
  Ἡ ἐπικοινωνία, λοιπόν, μέ τόν διαχειριστή καί συντονιστή χαοτικῶν φαινομένων μᾶς ἀπαλλάσσει ἀπό τή βασανιστική διερεύνηση χαοτικῶν προβλημάτων, καί ἀντί αὐτοῦ μᾶς δί­νει τή δυνατότητα γιά κάτι πολύ πιό ἁπλό καί πιό ἀποτελεσματικό: Νά γνωστοποιήσουμε στόν Θεό τό τελι­κό αἴτημά μας, δηλαδή ποῦ ἐπιθυμοῦμε νά καταλήξουν τελικά οἱ αὐ­τοοργανώσεις τῶν χα­­οτικῶν γεγονότων, χωρίς νά μᾶς ἀπασχολεῖ πῶς αὐ­τές θά λάβουν χώρα καί πῶς θά πρα­γματοποιηθεῖ ὁ ἀπαραίτητος συνδυασμός τῶν ἐπιμέρους φαινομένων καί γεγονότων. Ἐάν τό τελικό ἀποτέλεσμα πού ζητοῦμε εἶναι γιά τό καλό τό δικό μας καί γιά τό καλό τοῦ μικροῦ ἤ μεγάλου κοινωνικοῦ συνόλου (οἰ­­κογένεια, ἐργασιακός χῶρος, πό­λη, κράτος) πού μᾶς ἀφορᾶ, τότε Ἐκεῖ­νος θά φροντίσει ὥστε νά λάβουν χώ­ρα οἱ δέουσες αὐτοοργανώσεις τῶν χαοτικῶν φαινομένων γιά τήν πρα­γματοποίηση τοῦ αἰτήματός μας. Ἔ­χοντας ἀπαλλαγεῖ, λοιπόν, ἀπό τίς μέ­ριμνες τῶν χαοτικῶν προβλημάτων, μποροῦμε νά συμμετέχουμε στή χα­ρά τῆς ἀποστολικῆς προτροπῆς «χαίρετε ἐν Κυρίῳ πάντοτε, πάλιν ἐρῶ χαίρετε» (Φι 4,5).

Παντελῆς Καραφίλογλου,
Καθηγητής Κβαντικῆς Χημείας Α.Π.Θ.