Τά παιδιά γύρω στά τρία τους χρόνια ἀρχίζουν τά πρῶτα τους ψέματα. Αὐτό συμβαίνει ἐπειδή συνειδητοποιοῦν ὅτι οἱ ἐνήλικοι δέν διαβάζουν τή σκέψη τους καί μποροῦν νά δίνουν στούς ἄλλους ψευδεῖς πληροφορίες, ἴσως γιά νά ἀποφύγουν φασαρίες ἤ νά καλύψουν κάτι.

 Γενικῶς, τά παιδιά στήν ἡλικία τῶν 4-6 ἐτῶν λένε περισσότερα ψέματα. Γίνονται πιό ἐπιδέξια στή γλῶσσα τοῦ σώματος καί εἶναι καλοί ἠθοποιοί, ἀλλά συχνά μπλέκονται καί τά ἴδια στήν προσ­πάθεια νά δώσουν παραπέρα ἐξηγήσεις.
 Ὅταν φτάσουν στή σχολική ἡλικία, λένε συχνότερα ψέματα τά ὁποῖα εἶναι πιό σύνθετα, καθώς τό λεξιλόγιό τους ἀναπτύσσεται καί ἀντιλαμβάνονται καλύτερα πῶς σκέφτονται οἱ ἄλλοι. Στήν ἡλικία τῶν ὀχτώ, τά παιδιά μποροῦν νά λένε πετυχημένα ψέματα, χωρίς τόν κίνδυνο νά πιαστοῦν.

 Τά παιδιά ψεύδονται γιά πολλούς λόγους:
 •Θέλουν νά κρύψουν κάτι μέ τήν ἐλπίδα νά ἀποφύγουν τήν τιμωρία.
 •Γιά νά διερευνήσουν καί νά πειραματιστοῦν μέ τίς ἀπαντήσεις καί τίς ἀντιδράσεις τῶν γονιῶν τους.
 •Γιά νά μεγαλοποιήσουν μία ἱστορία ἤ νά ἐντυπωσιάσουν τούς ἄλλους.
 •Γιά νά προσελκύσουν τήν προσο­χή τῶν ἄλλων, ἀκόμη καί ἄν γνωρίζουν ὅτι ὁ ἀκροατής ἤ οἱ ἀκροατές ξέρουν τήν ἀλήθεια.
 •Γιά νά χειριστοῦν μία κατάσταση.

Ἐνθαρρύνετε τήν εἰλικρίνεια!
 Μόλις τά παιδιά μεγαλώσουν ἀρκετά ὥστε νά καταλαβαίνουν τή διαφορά ἀνάμεσα στό πραγματικό καί στό φανταστικό, εἶναι καλό νά τά ἐνθαρρύνουμε καί νά τά ὑποστηρίζουμε νά λένε τήν ἀλήθεια.
 Νά εἶστε θετικοί καί νά τονίζετε τή σημασία καί τήν ἀξία πού ἔχει ἡ εἰλικρίνεια γιά τήν οἰκογένεια. Μπορεῖτε νά τούς διηγηθεῖτε ἱστορίες πού ὑπογραμμίζουν τή σημασία τῆς εἰλικρίνειας, ὅπως τόν γνωστό μύθο τοῦ Αἰσώπου μέ τόν βοσκό καί τόν λύκο.
Γενικά, εἶναι καλύτερα νά διδάξουμε στά παιδιά μας νά λένε τήν ἀλήθεια ἀπό τό νά τά τιμωροῦμε γιά ἥσσονος σημασίας παραπτώματα.

Πῶς πρέπει νά ἀντιδράσετε ὅταν τό παιδί σας λέει ψέματα;
 •Ἄν τό παιδί σας σᾶς λέει κάτι πού εἶναι φανταστικό ἤ ἀποτέλεσμα μίμησης, μπορεῖτε ἁπλῶς νά συμφωνήσετε. Ἡ μίμηση καί ἡ φαντασία εἶναι πολύ σημαντικές δυνάμεις γιά τήν ἀνάπτυξη τοῦ παιδιοῦ. Γιά παράδειγμα, ἐπηρεασμένο τό παιδί σας ἀπό τίς ἱστορίες γιά τόν Τρω­ικό Πόλεμο, μπορεῖ νά σᾶς πεῖ πώς εἶναι ὁ Ἀχιλλέας. Θά μπορούσατε νά τοῦ ἀν­ταπαντήσετε ρωτώντας το σχετικά μέ τίς ὑπερδυνάμεις του.
 •Βοηθῆστε τό παιδί νά ἀποφύγει νά ἐμπλακεῖ σέ καταστάσεις ὅπου νιώθει ὅτι πρέπει νά πεῖ ψέματα.
 •Ὑπερβολικές ἱστορίες κομπορρημοσύνης μπορεῖ νά εἶναι ὁ τρόπος ἑνός παιδιοῦ νά κερδίσει τόν θαυμασμό καί τόν σεβασμό τῶν ἄλλων. Ἄν αὐτό συμβαίνει συχνά, ἴσως χρειάζεται νά δοκιμάσετε περισσότερο τή χρήση τοῦ ἐπαίνου, γιά νά ἐνισχύσετε τήν αὐτοεκτίμηση τοῦ παιδιοῦ σας.
 •Βεβαιωθεῖτε ὅτι ἔχετε σαφεῖς κανόνες σχετικά μέ τήν ἀποδεκτή συμπεριφορά στό σπίτι σας. Τά παιδιά εἶναι πι­­θανότερο νά συμπεριφερθοῦν ἐντός τῶν ἀποδεκτῶν ὁρίων, ἄν ἐπιβάλλονται ξεκάθαροι κανόνες.
 •Ὅταν τό παιδί σας ἀναγνωρίζει ὅτι ἔκανε κάποιο λάθος, ἐπαινέστε το γιά τήν εἰλικρίνειά του. Ὄντως εἶναι σπουδαῖ­ο νά γνωρίζει τό παιδί σας ὅτι δέν ἐκνευρίζεστε, ὅταν ὁμολογεῖ κάτι ἀρνητικό.
 •Ἄν τό παιδί σας σκοπίμως σᾶς παραπλανᾶ, ἄς γνωρίζει ὅτι τό ψέμα δέν εἶναι ἀποδεκτό. Ἐξηγῆστε του γιατί τό ψέ­μα δέν εἶναι καλό πράγμα καί ὅτι δέν θά μπορεῖτε νά τό ἐμπιστεύεστε στό μέλλον.
 •Προσπαθῆστε νά ἀντιμετωπίσετε τό ψέμα χωριστά ἀπό τή συμπεριφορά πού ὁδηγεῖ σ᾽ αὐτό. Ἄν τό παιδί σας ψεύδεται γιά νά ἀποσπάσει τήν προσοχή σας, σκεφθεῖτε θετικότερους τρόπους μέ τούς ὁποίους θά μπορούσατε νά δείξετε ὅτι ἐνδιαφέρεστε γιά τό παιδί σας.
 •Μήν πεῖτε ποτέ στό παιδί σας ὅτι εἶναι «ψεύτης». Ὁ χαρακτηρισμός αὐτός μπορεῖ νά ἐπηρεάσει ἀρνητικά τήν αὐ­τοεκτίμησή του ἤ νά τό ὁδηγήσει σέ ἀ­κόμα περισσότερα ψέματα. Ἄν τό παιδί σας πιστέψει ὅτι εἶναι ψεύτης, μᾶλλον δέν θά θελήσει νά σᾶς διαψεύσει!
 • Ἕνας τρόπος γιά νά ἀποθαρρυνθοῦν τά παιδιά ἀπό προφανῆ ψέματα εἶναι νά τό «ρίξετε» στό ἀστεῖο ἤ νά «φουσκώσετε» τήν ἀναληθῆ δήλωση. Π.χ. ἕνα παιδί μπορεῖ νά δικαιολογηθεῖ γιά ἕνα σπασμένο παιχνίδι λέγοντας: « Ἕνας ἄν­τρας ἦρθε καί τό ἔσπασε». Θά μπορούσατε νά πεῖτε κάτι ἀστεῖο, ὥστε νά δοθεῖ ἡ δυνατότητα στό παιδί σας νά ἀποφορτιστεῖ ἀπό τό ἄγχος τῆς τιμωρίας καί νά πεῖ ἀβίαστα τήν ἀλήθεια. Π.χ. «Γιατί δέν παρακάλεσες τόν κύριο νά μείνει γιά νά φάει μαζί μας, νά τόν γνωρίσουμε κι ἐ­μεῖς, καί νά θαυμάσουμε τά μπράτσα του;». Μέ τόν τρόπο αὐτό ἀποκαλύπτεται τό ψέμα του καί τοῦ δίνεται ἕνα μάθημα χωρίς καμιά ἀνάγκη γιά πειθαρχία ἤ σύγκρου­ση.
Γιά μεγαλύτερα παιδιά:
 •Καθώς τά παιδιά μεγαλώνουν, τά ψέματα μποροῦν νά γίνουν συνήθεια. Ἄν τό παιδί σας λέει ψέματα συχνά, ἐ­πιλέξτε μία ὁρισμένη ὥρα γιά νά κα­θί­σετε ἤρεμα μαζί του. Μιλῆστε του γιά τό πῶς σᾶς κάνει νά νιώθετε τό ψέμα, πῶς ἐπηρεάζει τή σχέση σας μαζί του καί πῶς τό παιδί σας θά αἰσθάνεται ἄν ἡ οἰκογένεια καί οἱ φίλοι του πάψουν νά τό ἐμπιστεύονται.
 •Πάντα νά τό λέτε στά παιδιά σας, ὅταν εἶστε ἀπολύτως σίγουροι ὅτι δέν σᾶς λέ­νε τήν ἀλήθεια. Τό παιδί πρέπει νά γνωρίζει ὅτι ἡ εἰλικρίνεια εἶναι σημαντικό γιά σᾶς. Ἀλλά προσπαθῆστε νά ἀποφύγετε νά τό ρωτᾶτε συνεχῶς ἄν λέει τήν ἀλήθεια.
 •Νά συμμετέχετε στή ζωή τοῦ παιδιοῦ σας καί νά τό ἐνθαρρύνετε νά εἶναι ἀληθινό μαζί σας. Τά παιδιά κάθε ἡλικίας πού ἔχουν κα­λή ἐπικοινωνία μέ τούς γονεῖς τους καί συζητοῦν μαζί τους αὐτό πού κάνουν ἔχουν λιγότερες πιθα­νότητες νά ἐκ­δη­­λώ­σουν ἀντικοινωνική συμπεριφο­ρά.
 Τά πράγματα γίνονται πο­λύ δύσκολα, ὅταν ἔχουμε νά ἀν­τιμετωπίσουμε ἐφήβους.
  Ἡ εἰλικρίνεια καί ἡ ἀνεντιμότητα μαθαίνονται στό σπί­τι, θά ἀποφανθεῖ ἡ Ἀμερικα­νική Ψυχιατρική Ἀκαδημία γιά τό Παιδί καί τόν Ἔφηβο. Πρίν ἀπό δύο χρόνια, τό ἔγ­κυρο περιοδικό New York Ma­gazine δημοσίευσε τά συμπεράσματα μίας ἔρευνας τοῦ Penn State, Πανεπιστημίου τῶν Η.Π.Α., ἡ ὁ­ποία ἀφοροῦσε σέ ἐφήβους, γιά νά ἐκτιμηθεῖ ἡ ἔκταση τῆς «ἀ­πόκρυψης», νά κατανοηθεῖ, δηλα­δή, γιατί τά παιδιά λένε ψέματα. Τό συμπέρασμα τῶν καθηγητῶν–ἐρευ­νη­τῶν εἶ­ναι κόλαφος γιά μᾶς τούς ἐνήλικες. «Τά παιδιά ψεύδονται ἀ­πό νεαρή ἡλικία, συ­χνά, καί γιά πολλούς καί διαφόρους λόγους. Ὡσ­τό­σο, ὑπάρχει πλέον μία ξεχωριστή θεωρία σχετικά μέ τόν τρόπο πού διαμορφώνεται ἡ συνήθεια αὐ­τή: Τά παιδιά ἁ­πλῶς ἀντι­γρά­φουν τούς γονεῖς τους!».

Ἀθανάσιος Ἀπ. Γκάτζιος

"Ἀπολύτρωσις", Ὀκτώβριος 2015