Αφιέρωμα στον Παύλο  Μελά

1.    Χρονικό

Ο  θρυλικός Ανθυπολοχαγός

   Γεννημένος στη Μασσαλία το1870, ο Παύλος Μελάς ήταν γιος  του Μιχαήλ Με-λά, μέλους της μεγάλης και ιστορικής οικογένειας των Ιωαννίνων, βουλευτής Αττι-κής το 1890 και δήμαρχος Αθηναίων το 1891. Το 1886 ο Παύλος Μελάς γίνεται δεκτός στη σχολή Ευελπίδων και τέσσερα χρόνια αργότερα αποφοιτά με το βαθμό του ανθυπολοχαγού του Πυροβολικού .Δύο χρόνια  μετά , το 1892, γνωρίζεται με τη Ναταλία  Δραγούμη , κόρη του μακεδόνα πολιτικού Στέφανου Δραγούμη και α-δελφή του Ίωνα, την οποία παντρεύεται. Το γεγονός αυτό σηματοδοτεί και τη με-τέπειτα πορεία του Παύλου. Οι πατριωτικοί κύκλοι στους οποίους κινείται διαμορ-φώνουν και τη δική του συνείδηση, μετατρέποντας την αγάπη για την πατρίδα σε δίψα για προσφορά. Συμμετέχει στον ελληνοτουρκικό πόλεμο του  1897 και το ελ-ληνικό «Βατερλώ» τον πληγώνει.

2.    (Επιστολή Παύλου Α΄)

3.       Επειδή ήταν δύσκολο για την ελληνική κυβέρνηση να υπερασπίσει τα  συμφέρο-ντα του ελληνισμού στη Μακεδονία, υπήρχε ανάγκη να κινητοποιηθούν και να ορ-γανωθούν οι ίδιοι οι  Μακεδόνες για να αμυνθούν στον κίνδυνο που τους απειλού-σε. Τις αρχές της κίνησης αυτής βοήθησε πολύ με την παρουσία του στη μητρό-πολη Θεσσαλονίκης  ο Ιωακείμ, που το 1878  έγινε πατριάρχης στην Κωνσταντι-νούπολη. Ο Ιωακείμ ο Γ΄ τοποθετεί στη Μακεδονία νέους, μορφωμένους, δραστή-ριους ιεράρχες όπως ο Χρυσόστομος Καλαφάτης στη Δράμα (ο μετέπειτα εθνο-μάρτυρας Σμύρνης), ο Αλέξανδρος στη Θεσσαλονίκη, ο Γερμανός Καραβαγγέλης στη Καστοριά  κ.α. Ο τελευταίος, βλέποντας την τρομοκρατία και τις δολοφονίες στην ύπαιθρο, αλλά και την απροθυμία της κυβέρνησης για αποστολή ενόπλων, φρόντισε να καταρτίσει μια ελληνική οργάνωση στην περιοχή του, ένα ολόκληρο πληροφοριοδοτών και οδηγών, στρατολόγησε ενόπλους, οργάνωσε τον αγώνα , γι αυτό και οι Τούρκοι ζήτησαν αργότερα την απομάκρυνσή του.
Στις αρχές του 20ου αιώνα τα γεγονότα στη Μακεδονία με τη δολοφονική δράση Τούρκων και Βουλγάρων αρχίζουν σιγά σιγά και αφυπνίζουν τους Έλληνες της ε-λεύθερης χώρας . Το 1902  ο Ίων Δραγούμης διορίζεται υποπρόξενος στο Μονα-στήρι και άμεσα κηρύττει την «Ιερή Εκστρατεία» για την απελευθέρωση της Μακε-δονίας, την οποία οι Βούλγαροι θέλουν να ενσωματώσουν  στο κράτος τους.
   Το 1903 σχηματίζεται στην Αθήνα η «Μακεδονική Φιλική Εταιρεία» από τον Αρ-γύριο Ζάχο, τον Θεόδωρο Μόδη και  τον Φίλιππο Καπετανόπουλο , η οποία έχει σκοπό να πιέσει την ελληνική κυβέρνηση να ενισχύσει την ένοπλη άμυνα των Μα-κεδόνων κατά Τούρκων και Βουλγάρων.

4.    Η παιδεία κατά τον Μακεδονικό αγώνα

5.    Το 1904 γενικός πρόξενος στη Θεσ/νίκη  αναλαμβάνει ο Λάμπρος Κορομηλάς ενώ στην Αθήνα ιδρύεται το « Μακεδονικό Κομιτάτο» .Εμπνευστής του ο διευθυ-ντής της εφημερίδας «Εμπρός» Δημήτριος Καλαποθάκης. Έτσι αποστέλλονται στη Μακεδονία αντάρτικα σώματα εθελοντών για την υπεράσπισή της.
   Το καλοκαίρι του 1904 ο ζωέμπορος Πέτρος Δέδες φτάνει στη Μακεδονία. Δεν είναι άλλος από τον ανθυπολοχαγό Παύλο Μελά, ο οποίος χρησιμοποιεί  αυτό το ψευδώνυμο για να κινείται πιο άνετα στις περιοχές της Σιάτιστας και της Κοζάνης, προκειμένου να οργανώσει το ένοπλο τμήμα του. Μπαίνει ξανά στο έδαφος της Μακεδονίας με το όνομα Μίκης Ζέζας  και με 35 άνδρες που κατάγονται από την Κρήτη, τη Μάνη, τη Λακωνία και την Ήπειρο, συγκροτώντας το Σώμα  Μοναστηρί-ου-Καστοριάς. Τα τουρκικά αποσπάσματα καταδιώκουν το ένοπλο τμήμα , ενώ ο Μελάς έχει ξεκινήσει στρατιωτικές επιχειρήσεις κατά των κομιτατζήδων.

6.    «Σκέψεις του Παύλου Μελά».

7.    Ο λαός της Μακεδονίας που γνωρίζει τη δράση του αναθαρρεί. Το πεσμένο ηθι-κό  από τις επιδρομές των κομιτατζήδων και τη δράση των Τούρκων ανεβαίνει από την αντίδραση των ανδρών του Μελά. Ο επικεφαλής τους προλαβαίνει να γί-νει θρύλος στη συνείδη¬ση των κατοίκων της Μακεδονίας, οι οποίοι εί¬τε βλέπουν  τη δράση του είτε ακούν για τα κατορθώματά του. Σίγουρα δε και μόνο η σκέψη ότι υπάρχει έντονη ελληνική αντί¬δραση στις βουλγαρικές κτηνωδίες ανυψώνει το ηθι-κό του αγροτικού λαού. Στις 13 Οκτωβρίου του 1904 όμως ο Μελάς έχει προλάβει να γίνει θρύλος στην περιοχή. Ώσπου εκείνη την ημέρα ο Μήτρος Bλάχος και η συμμορία των κομιτατζήδων του προδίδουν τη θέση του τμήματος του Μελά στη Σιάτιστα και ο ανθυπολοχαγός του Ελληνικού Στρατού σβήνει από τη σφαίρα που τον πλήγωσε θανάσιμα.

8.    Επιστολή Παύλου β’

9.    Ήταν 13 Οκτωβρίου του 1904. Το ξημέρωμα της βροχερής μέρας τίποτε δεν προμήνυε από όσα θα συvέ¬βαιναν λίγες ώρες μετά. Ο καπετάν «Miκnς Ζέζας», ψευδώνυμο του Παύλου Μελά, ανθυπολοχαγού του Ελληνικού Στρατού, φιλοξενoύvταν με το αντάρτικο τμήμα του στη Σιά¬τιστα, σε σπίτια απλών κατοίκων του χωριού.
   Είχε οριστεί συνάντηση με τους oπλαρχηγoύς Κύρο και Καούδη. Κατά το μεση-μέρι στο σπίτι όπου διέμεναν ο Μελάς και ορισμένοι σύντροφοί του εμφανίστηκε μια αγρότισσα, η οποία τους ενημέρωσε ότι ένα τουρκικό ένοπλο τμήμα, αποτε-λούμενο από περίπου 130.άνδρεs, κατευθυνόταν προς το χωριό.

10.    Ο θάνατος του Παύλου Μελά
11.   Ο Πύρζας πήρε τα χαρτιά και τα άλλα πράγματα του Μελά και άφησε το σώμα στη φροντίδα των χωρικών που το έθαψαν έξω από το χωριό σε μέρος ασφαλές. Οι Τούρκοι δεν είχαν ακόμη αντιληφθεί τίποτα.
   Αρκετό καιρό αργότερα ο Μελάς θα ενταφιαστεί στο Πισοδέρι, σε αφανή τάφο κάτω από την Αγία Τράπεζα της εκκλησίας, με τον Μητροπολίτη Γερμανό Καρα-βαγγέλη να τελεί τη νεκρώσιμο ακολουθία αψηφώντας τούρκους στρατιωτικούς και βούλ¬γαρους κομιτατζήδες.
   Ο Μελάς σκοτώθηκε κατά την ανταλλαγή πυρών με το τουρκικό απόσπασμα, το οποίο είχε καταφτάσει στη Σιάτιστα ύστερα από την προδοσία της θέσης του ελλη-νικού αντάρτικου τμήματος από τον Μήτρο Βλάχο και το κομιτατζήδικο απόσπα-σμά του, φόβο και τρόμο των Κορεστίων.

12.       «Παύλος Μελάς», ποίημα του Κωστή Παλαμά

13.   Ο θάνατος  του Μελά διαδόθηκε σαν αστραπή στην Αθήνα.
    Αν, και λίγοι γνώριζαν πώς βρισκόταν στη Μακεδονία, όλοι τον έκλαψαν. Το τέ-λος του ήταν εκείνο που ο ίδιος στα γράμ¬ματά του άφηνε να διαφανεί. Είχε το νόη-μα της θυσίας, συντάραξε ολόκληρο το Έθνος και παρακίνησε πολλούς συναδέλ-φους του αξιωματικούς να βγουν με σώματα στη Μακεδονία για να εκδικηθούν το θάνατό του. Ενώ ως τότε ή υπόθεση της Μακεδονίας ήταν υπόθεση μικρού αριθ-μού Ελλήνων, από το θάνατο του Μελά έγινε υπόθεση ολόκληρου του Ελληνι-σμού. Η θυσία του είχε πετύχει ό,τι καμιά άλλη δύναμη δεν είχε κατορθώσει και έ-δειξε στον κόσμο ολόκληρο πως ο ελληνισμός έξω από τα όρια του μικρού βασι-λείου δεν είχε χαθεί.

14.       Έμπνευση για τον αγώνα

   Ο θάνατος του Παύλου Μελά πάντως, η ηρωοποίησή του και το γεγονός ότι έγι-νε θρύλος από τη δράση του τμήματός του στη Μακεδονία, ενάντια στον τουρκικό στρατό και στους βούλγαρους κομιτατζήδεs, συνετέλεσαν στην ανα¬ζωπύρωση του Μακεδονικού Αγώνα και στην αφύπνιση μεγαλύτερου μέρους του ελεύθερου Ελ-ληνισμού. Ο ανθυπολοχαγός γίνεται ήρωας του Μακεδονικού Αγώνα και πολλοί Έλληνες αποφασίζουν να μετάσχουν στην προσπάθεια για απελευθέρωση της Μακεδονίας.
   Από την Ήπειρο ως τη Μάνη, από την Κρή¬τη και την Κύπρο ως τα νησιά, γεν-ναίοι Έλληνες σπεύδουν στη Μακεδονία για να ενισχύσουν τα αντάρτικα τμήματα και να θέσουν τις  υπηρεσίες τους στην προσπάθεια για την απελευθέρωση της. Το Μακεδονικό γίνεται εθνικό ζήτημα και το όραμα για μια ελεύθερη και ελληνική Μακεδονία συνεπαίρνει τον λαό.

15.    Η γυναίκα στον μακεδονικό αγώνα.

16.   Τον Παύλο Μελά διαδέχεται τον Δεκέμβριο του 1904 ο ανθυπολοχαγός πυρο-βολικού Γεώργιος Τσόντος (ψευδώνυμο Βάρδας), ο οποίος αναλαμβάνει νέος αρ-χηγός των Σωμάτων Δυτικής Μακεδονίας, με υπαρχηγό έναν ακόμη Κρητικό, τον Κατεχάκη.
    Ο Λάμπρος Κορομηλάς, γενικός πρόξενος της Ελλάδας στη Θεσσαλονίκη, προσφέρει στους αντάρτες τη στήριξη, υλική και ηθική, της ελληνικής κυβέρνησης.        Στο Προξενείο καθημερινά να καταφθάνουν όλο και περισσότεροι Έλληνες αξιω-μα¬τικοί του Στρατού, φέροντες πλαστά χαρτιά και με αποστολή να αποτελούν τον σύνδεσμο μεταξύ του Προξενείου και των ενόπλων τμημάτων. Αλλά και στην Αθήνα ο «μακεδονικός συναγερμός» δεν πάει πίσω.
   Στην Κεντρική Μακεδονία ο ανθυπολοχαγός Τέλλος Αγαπηνόs (Άγρας) πέφτει νεκρός, αλλά το γεγονός αυτό αποτέλεσε έμπνευση για πιο λυσσαλέο αγώνα, ό-πως και ο θάνατος του Παύλου Μελά.
Την ίδια χρονιά ξεσπά και στη Θράκη η ελληνική αντίδραση κόντρα στη δράση των βουλγαρικών συμμοριών, υπό την οργάνωση των υπολοχαγών Στυλιανού Γονατά και Βλάση Περικλή.

17.    Τα παιδιά στον μακεδονικό αγώνα

18.   Ο Μακεδονικός Αγώνας ουσιαστικά τελειώνει με το κίνημα των Νεότουρκων, που εκδη¬λώθηκε στις 11 Ιουλίου 1908. Τα ελληνικά όπλα μπορούν να περηφα-νεύονται για τη νικητήρια έκβασή του, καθώς ουσιαστικά αποτέλεσε την απαρχή των εξελίξεων για τη σύνδεση της Μακεδονίας με την Ελλάδα.
   Η θυσία των περίπου 2.000 αγωνιστών δεν πέρασε ανεκμετάλλευτη.  Εκτός από την πίστη στις δυνάμεις του, την τόνωση του εθνικού φρονήματος και το δέσιμο μεταξύ του λαού, ο Μακεδονικός Αγώνας μπο¬ρεί να μην προσέφερε άμεσα στην απελευθέ¬ρωση της Μακεδονίας αλλά αποτέλεσε ουσια¬στικά επένδυση στο μέλλον, κάτι που φάνηκε λίγα χρόνια αργότερα με τη συμμετοχή στους νι¬κηφόρους Βαλκα-νικούς Πολέμους, τόσο κατά της Tουρκίας όσο και κατά της Βουλγαρίας. Το καλο-καίρι του 1913, με τη Συνθήκη του Βου¬κουρεστίου που προσυπογράφει τη λήξη των Βαλκανικών Πολέμων, η Μακεδονία πετυχαί¬νει ύστερα από προσπάθεια πέ-ντε αιώνων την ένωσή της με την ελεύθερη Ελλάδα. Και αν μη τι άλλο, η δράση, ο αγώνας και, τελικά, η θυσία του Παύλου Μελά έχουν παίξει τον δικό τους, ξεχωρι-στό ρόλο στο τελικό αποτέλεσμα.
   Όπως έγραψε χαρακτηριστικά ο Ίωνας  Δραγούμης με¬ το  θάνατο του Παύλου Μελά: «Ο Παύλος Mελάς σκοτώθηκε ένα φθινοπωρινό βράδυ του 1904 και ξαφνι-κά οι Έλληνες ξύπνησαν»
    Αρκετά χρόνια αργότερα η γυναίκα του Ναταλία θα γράψει τη βιογραφία του και η Πηνελόπη Δέλτα τα «Μυστικά του βάλτου»  και θα γραφτούν και  πολλά άλλα