Ἡ ἅλωση τῆς Κωνσταντινούπολης ὑπῆρξε ἡ κατάληξη μίας πορείας παρακμῆς τοῦ ἑλληνισμοῦ. Ἀνάξιοι καί διεφθαρμένοι, πλήν ἐξαιρέσεων, αὐτοκράτορες, αὐλικοί, ἀνώτεροι κληρικοί, ἄνθρωποι τῶν γραμμάτων καί ἄπληστοι γιά πλοῦτο, οἰκονομικά ἰσχυροί συνέθεταν τήν εἰκόνα τῆς ἡγέτιδας ὁμάδας. Τά ἔσοδα σπαταλοῦνταν, γι’ αὐτό καί ἐπιβάλλονταν νέοι φόροι. Ἡ συσσώρευση τοῦ πλούτου ἦταν κύριο μέλημα καί ὄχι ἡ διάθεσή του γιά τήν ἄμυνα τῆς χώρας, παρά τίς ἐξωτερικά δυσμενεῖς συγκυρίες.
Τήν ἔλλειψη ὑπερασπιστῶν τῆς ἐλευθερίας ἀναπλήρωνε μισθοφορικός στρατός, ὁ ὁποῖος εὔκολα μεταπηδοῦσε στό στρατόπεδο τοῦ ἐχθροῦ σέ περίπτωση ἀδυναμίας πληρωμῆς.
Ὁ ἔλεγχος τοῦ ἐμπορίου, μέ ἀντιστάθμισμα τήν παροχή ἐκδουλεύσεων, εἶχε περιέλθει στίς ἀνταγωνιστικές δυνάμεις τῆς Βενετίας καί τῆς Γένουας μέ συνέπεια τή δραματική συρρίκνωση τῶν δημοσίων πόρων. Καί τά στίφη τῶν ἐπιδρομέων διαδέχονταν τό ἕνα τό ἄλλο.
Ὅπως σέ κάθε περίοδο παρακμῆς, πρίν ἀπό τήν τελική κατάρρευση εἶχαν πάψει νά ἐναποθέτουν τίς ἐλπίδες στόν Θεό. Τίς εἶχαν στηρίξει στή Δύση, πού ζητοῦσε ὡς ἀντάλλαγμα τή θρησκευτική ὑποταγή, τήν ψευτοένωση τῶν ἐκκλησιῶν.
Ὁ λαός ἔχοντας ὡς ὁδηγούς φωτισμένους κληρικούς ἀντιστεκόταν στό ξεπούλημα τῆς πίστης του. Εἶναι ἄκρως ἐντυπωσιακό ὅτι δέχθηκε μέ ἐνθουσιασμό κατά τήν ἐπάνοδό του στήν Κωνσταντινούπολη τόν Μᾶρκο, τόν μητροπολίτη τῆς ὑπό δουλείαν πλέον Ἐφέσου, πού δέν εἶχε ὑποκύψει στίς πιέσεις τῶν παπικῶν, ἐνῶ ἀποδοκίμασε τούς ὑπογράψαντες τήν ψευτοένωση. Εἶναι ἐπίσης ἐντυπωσιακό τό ὅτι ὁ τελευταῖος «μέγας δούξ», τρόπον τινά πρωθυπουργός, Λουκᾶς Νοταρᾶς ἔμεινε γνωστός γιά τή φράση του: «Προτιμότερο εἶναι νά δῶ νά βασιλεύει στήν Πόλη τό τουρκικό τουρμπάνι παρά ἡ καθολική τιάρα». Ἡ στάση τῶν ἀνθενωτικῶν δέχθηκε αὐστηρή τήν κριτική πολλῶν ἱστορικῶν, ξένων καί Ἑλλήνων. Χαρακτηρίστηκαν συλλήβδην ὡς ὄχλος φανατικῶν καί ἐμπαθῶν, οἱ ὁποῖοι συνετέλεσαν στό νά χαθεῖ τελικά ἡ αὐτοκρατορία· ἡ αὐτοκρατορία πού, πρέπει νά ἐπισημάνουμε, δέν χαίρει ἐκτιμήσεως ἀπό πλείστους ὅσους δικούς μας ἱστορικούς πού προβαίνουν σέ ἱστορικές ἀναλύσεις μέ βάση δυτικές ἰδεολογίες.
Ἐκεῖνο πού ἀποκρύπτεται μέ ἐπιμέλεια εἶναι ἡ στάση πού κράτησε κάποιος ἄλλος ἀπό ἐκείνους πού μετεῖχαν στίς συνόδους Φερράρας καί Φλωρεντίας, ὁ νεοπλατωνικός φιλόσοφος (μή χριστιανός) Γεώργιος Γεμιστός (Πλήθων), σύμβουλος τοῦ αὐτοκράτορα. Ὑπῆρξε μεταξύ τῶν ἐλαχίστων πού ἀρνήθηκαν νά ὑπογράψουν τό κείμενο τῆς ψευτοένωσης, ὄχι βέβαια γιά λόγους θρησκευτικούς, ἀφοῦ τά δόγματα τῆς πίστεως τόν ἄφηναν ἀδιάφορο, ἀλλά γιά λόγους ἀξιοπρέπειας! Τελικά «ἡ πόλις ἑάλω», παρά τή βοήθεια (μικρή ἀσφαλῶς) πού ἔλαβε ἀπό τή Δύση μετά τό δραματικό συλλείτουργο στόν ναό τῆς τοῦ Θεοῦ Σοφίας τόν Δεκέμβριο τοῦ 1452.
Ἐκεῖνο πού δέν κατάφεραν οἱ ἑνωτικοί νά ἐπιτύχουν τότε τό πέτυχαν μετά τήν ἀνασύσταση τοῦ ἑλληνικοῦ κράτους μέ τήν παρέμβαση, διπλωματική καί πολεμική (βλ. Ναυαρίνο), τῶν μεγάλων Δυνάμεων. Ὁ λαός, ὅσος δέν λύγισε κατά τή μακραίωνη σκλαβιά, παρέμενε σταθερά προσηλωμένος στήν παράδοση τῆς ρωμιοσύνης. Πολιτειακοί καί πολιτικοί παράγοντες, δια- νόηση δυτικοσπουδαγμένη καί μέρος τοῦ ἀνώτερου κλήρου ἐπέτυχαν μετά ἀπό αἰώνα καί πλέον νά ξερριζώσουν ἀπό τήν καρδιά τοῦ λαοῦ τήν παράδοση τή θεμελιωμένη στήν ὀρθόδοξη πίστη καί νά τόν κατευθύνουν πρός τόν δυτικό τρόπο ζωῆς. Καμιά φωνή διαμαρτυρίας δέν ἀκούστηκε ὅταν ρίχτηκε τό σύνθημα «ἀνήκομεν εἰς τήν Δύσιν», σύνθημα πού ἔκανε νά τρίζουν τά κόκκαλα ἐκείνων πού εἶχαν δεχθεῖ στό διάβα τῆς ἱστορίας τό δολοφονικό μαχαίρι της. Ὁ λαός παραδόθηκε μέ μικρή σχετικά ἀντίσταση στό ἐκμαυλιστικό τραγούδι τῶν σειρήνων, πού ἄλλωστε δέν ζητοῦσαν, ὅπως τότε, νά νοθεύσει τήν πίστη του, ἀφοῦ στή Δύση ἡ θρησκευτική πίστη ἔχει πάψει ἀπό καιρό νά διαδραματίζει ρόλο σημαντικό στή δημόσια ζωή τῶν χωρῶν καί ἔχει καταπέσει σέ προσωπική ὑπόθεση μικρῆς μειοψηφίας.
Ὁ λαός δέν ρωτήθηκε πρίν ὑπογράψουν οἱ ἐκπρόσωποί του τίς συμβάσεις ἔνταξής του στή Δύση (ΕΟΚ–ΕΕ). Δέν ἐνημερώθηκε γιά τίς συνέπειές της. Ἀπεναντίας αἰσθάνθηκε ἐπιτέλους τή ζωή του νά ἀλλάζει μέ τήν αὔξηση τῆς ἀγοραστικῆς του δύναμης καί ὁ καταναλωτισμός ἔγινε ἡ νέα του θρησκεία! Κύλησαν 30 ἔτη «ὀνειρεμένα» καί ξαφνικά ξύπνησε σέ πραγματικότητα ἀδυσώπητη! Ἐκεῖνοι πού μᾶς ἐκμαύλισαν διά τῶν «ἑνωτικῶν» ἐντολοδόχων - ἐκπροσώπων μας ἄρχισαν νά ζητοῦν πίσω τά δανεικά. Μάλιστα ἔχουν θαυμαστούς τρόπους νά τά ὑπολογίζουν μέ τόκους καί πανωτόκια καί νά τά πολλαπλασιάζουν. Καί αὐτοί πού μᾶς ὁδήγησαν στή συμφορά μέ τό «ἑνωτικό» παραλήρημα προβάλλουν τώρα ὡς οἱ ἀγωνιστές γιά νά ἐξέλθει ἡ χώρα μας ἀπό τήν κρίση. Μία κρίση πού βαθαίνει μέρα μέ τήν ἡμέρα, πού ὁδηγεῖ στήν ἐκποίηση τῆς περιουσίας τοῦ δημοσίου, στόν ἀφανισμό τῆς μικρῆς ἐπιχείρησης, στή διόγκωση τῆς ἀνεργίας καί στό νέο κύμα μετανάστευσης πλήθους ἐπιστημόνων, ἐνῶ ἡ χώρα πλημμυρίζει ἀπό μετανάστες ἀπόκληρους ἀπό τίς χῶρες πού γεύτηκαν πρίν ἀπό μᾶς τίς ἀγαθές προσφορές τοῦ πολιτισμένου δυτικοῦ ἀνθρώπου! Μία κρίση πού δέν ἀντιλαμβανόμαστε ὅτι εἶναι πρωτίστως ἠθική.
Καί ἐνῶ ἡ χώρα μας δοκιμάζεται, ὅπως καί τότε πού ἡ παρακμή τοῦ λαοῦ ὁδήγησε στήν ἅλωση τή βασιλεύουσα τῶν πόλεων, ὅλοι ἀναζητοῦμε ἐναγωνίως τόν ἡγέτη πού θά ὀρθώσει τό ἀνάστημά του ἀπέναντι στούς οἰκονομικά ἰσχυρούς πού καταδυναστεύουν τούς λαούς καί θά χαρακτηρίσει τό χρέος ἐπαχθές! Εἶναι ὅμως πρόθυμος ὁ λαός νά ἀκολουθήσει γιά λόγους ἀξιοπρέπειας ἕναν τέτοιο ἡγέτη;
Τί εἶναι πιθανότερο; Νά ἐπιβιώσουμε στήν ἱστορία ταυτιζόμενοι ἀπόλυτα μέ τή Δύση ἤ διαχωρίζοντες πλήρως τή θέση μας ἀπό τούς ὀλετῆρες τοῦ πλανήτη; Ἑνωτικοί ἤ ἀνθενωτικοί; Τό κύριο δίλημμα τοῦ Νεοέλληνα στήν περίοδο πού ἐπιχειρεῖται ἡ ἐπανεγγραφή τῆς ἱστορίας τοῦ μακροβιότατου ἔθνους μας.
Ἀπόστολος Παπαδημητρίου