Τό σχέδιο τοῦ αἰγύπτιου στρατηλάτη Ἰμπραήμ νά ὑποτάξει τούς ἑλληνικούς πληθυσμούς καί νά καταστείλει τήν Ἐπανάσταση τοῦ 1821 ἀποτυχαίνει παταγωδῶς. Δυόμισι χρόνια βρίσκεται στήν Πελοπόννησο (1825-1827) καί δέν ἔγινε κυρίαρχός της. Δέν κατάφερε νά συλλάβει τόν ἡγέτη μέ τή στρατηγική ἰδιοφυΐα, τόν Θεόδωρο Κολοκοτρώνη, δέν ἔκαμψε τήν ἀγωνιστικότητα τῶν ἐπαναστατῶν.
Τή στιγμή πού βρίσκεται ἐγκλωβισμένος στήν Πελοπόννησο, ἔρχεται ὁ τριεθνής στόλος, 20 Ὀκτωβρίου 1827, ὑπό τόν ἄγγλο ἀντιναύαρχο Κόδριγκτον, τόν γάλλο ὑποναύαρχο Δεριγνύ καί τόν ρῶσο ὑποναύαρχο Χέιδεν, καί κατανικᾶ τόν τουρκοαιγυπτιακό στόλο τοῦ Ἰμπραήμ, βυθίζοντάς τον ἔξω ἀπό τό Ναυαρίνο, στή δυτική ἀκτή τῆς Πελοποννήσου. Μέσα σέ λίγες ὧρες ὁ περίφημος τουρκοαιγυπτιακός στόλος, μεγαλύτερος ἀπό τόν στόλο τῶν τριῶν Μεγάλων Δυνάμεων, ἐξανεμίζεται.
Ἄραγε γιατί ἔρχονται οἱ τρεῖς στόλοι τῶν Μεγάλων Δυνάμεων στό Ναυαρίνο; Τρέφουν αἰσθήματα ἁγνά γιά τήν καθημαγμένη Ἑλλάδα καί ἐπιθυμοῦν νά τήν ἐλευθερώσουν ἀπό τόν τουρκικό ζυγό;
Πρῶτα ἡ Ἀγγλία στέλνει τόν στόλο της στό Ναυαρίνο καί τήν ἀκολουθοῦν σκοπίμως ἡ Γαλλία κι ἡ Ρωσία. Βαθύ καί σκοτεινό εἶναι τό σκεπτικό τῆς βρετανικῆς πολιτικῆς. Πρωταρχικός της στόχος εἶναι νά ἐμποδίσει τόν ἀντιβασιλιά καί πασά τῆς Αἰγύπτου Μωχάμετ Ἄλυ, τόν πατέρα τοῦ Ἰμπραήμ, νά ἀναλάβει τόν ἔλεγχο τῆς Ὀθωμανικῆς Αὐτοκρατορίας καί νά τή μεταβάλει σέ ὑπερδύναμη. Στή συνέχεια ἡ Ἀγγλία προγραμματίζει νά ἀποικιοποιήσει τήν Αἴγυπτο, ὥστε νά ἀνοίξει ὁ δρόμος πρός τό Σουέζ καί νά συνδέσει τή Μεσόγειο μέ τήν αὐτοκρατορία της στίς Ἰνδίες. Τό ὄνειρο τῶν Ἄγγλων δέν ἐνσαρκώνεται τώρα, ἀλλά ἀργότερα, τό 1841, ὅταν ἡ Αἴγυπτος ὑπό τήν προστασία τους ἀνακηρύσσεται πλέον ἀνεξάρτητο κράτος -μέχρι τότε ὑποτελής στούς Ὀθωμανούς- καί γίνεται πέρασμα τῆς Ἀγγλίας, γιά νά ἐκτελέσει παρελθοντικά της σχέδια.
Στό Ναυαρίνο, λοιπόν, ἐμφανίζονται οἱ τρεῖς στόλοι τῶν Μεγάλων Δυνάμεων καί δίνουν τήν ἐντύπωση πώς νοιάζονται γιά τά δίκαια τῆς δόλιας πατρίδας μας, νά «καθαρσουν» τάχα τήν Πελοπόννη-σο ἀπό τήν παρουσία τοῦ ἀδίστακτου Ἰμπραήμ -πού δῆθεν καταστέλλει τήν Ἐπανάσταση-, ἐνῶ παρασκηνιακά παλεύουν μέ νύχια καί μέ δόντια νά ἱκανοποιήσουν τά μακρόπνοα ἀποικιοκρατικά τους ὁράματα.
Ἀντίθετα, στό μαρτυρικό ὁρόσημο 1922, οἱ Μεγάλες Δυνάμεις εἶχαν ἐξασφαλίσει τά συμφέροντά τους, τίς ζῶνες ἐπιρροῆς τους, κοινῶς «τά εἶχαν βρεῖ» μέ τόν Κεμάλ, ἀφοῦ τό καλοκαίρι τοῦ 1922 ὑπογράφονται συμφωνίες μεταξύ τους. Ὁ Κεμάλ παύει νά διεκδικεῖ τή Μοσούλη, ὑποκύπτοντας στίς ἀξιώσεις τῆς Ἀγγλίας, πού σχεδιάζει νά δημιουργήσει ἕνα ζηλευτό προτεκτοράτο, συμπεριλαμβάνοντας καί τή Μοσούλη μέ τίς πετρελαιοπηγές της. Ἐξάλλου, οἱ Μεγάλες Δυνάμεις δέν θέλουν -φοβοῦνται- νά δημιουργηθεῖ στήν ἀνατολική Μεσόγειο μιά πανίσχυρη ἑλληνική δύναμη.
«Καί ἑπομένως, διέπραξαν τό ἀνοσιούργημα νά μήν ἐπιτρέψουν τή λύση τοῦ ἀναολικοῦ ζητήματος μέ τόν μόνο ἁρμόζοντα καί πρέποντα τρόπο. Στή θέση τοῦ τουρκομογγολικῆς προελεύσεως ὀθωμανικοῦ χαλιφάτου νά δημιουργηθεῖ ἕνα μεγάλο χριστιανικό κράτος μέ πρωτεύουσα τήν Κωνσταντινούπολη, τό ὁποῖο θά σήμαινε ὅτι ὁ δυτικός κόσμος θά ἔφτανε ὥς τόν Εὐφράτη μ᾽ αὐτή τή λύση. Ἀντ᾽ αὐτοῦ ἐπέτρεψαν τήν ἀνασυγκρότηση τῆς Τουρκίας καί τά ἀποτε- λέσματα τά βλέπουμε σήμερα...», ἐκτιμᾶ ὁ δρ. Οἰκονομικῶν καί Κοινωνικῶν Ἐπιστημῶν τοῦ Πανεπιστημίου Γενεύης καί δρ. Φιλοσοφίας τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν Μελέτης Μελετόπουλος.
Ἔτσι μετά τήν ἀποτυχία μας στόν Σαγγάριο, ἡ κυβέρνηση τοῦ Δημητρίου Γούναρη ἐπικαλεῖται ἀπεγνωσμένα τή μεσολάβηση τῶν Δυνάμεων, γιά νά ἐπέλθει ἕνας ἔντιμος συμβιβασμός μέ τήν Τουρκία. Ἡ Ἀγγλία ὑποστηρίζει θεωρητικά μόνο τίς ἑλληνικές θέσεις. Ἡ Γαλλία ἀπροκάλυπτα τορπιλίζει κάθε φιλελληνική ἐνέργεια καί προμηθεύει πολεμικό ὑλικό στόν ἐχθρό. Κι ὅταν τό μέτωπο καταρρέει ὁριστικά, οἱ ἑλληνικές στρατιωτικές δυνάμεις μζί μέ τόν ἄμαχο πληθυσμό προσπαθοῦν νά ἐπιβιβαστοῦν στά πλοῖα. Μπαίνοντας οἱ δυνάμεις τοῦ Κεμάλ στή Σμύρνη, 8 Σεπτεμβρίου 1922, καῖνε τήν πανάρχαια πόλη καί σφαγιάζουν τούς κατοίκους της μπροστά στά ἀπαθῆ βλέμματα τῶν ξένων στρατιωτῶν, Ἄγγλων, Γάλλων, Ἀμερικανῶν καί Ἰταλῶν. Ἀνάμεσα στά θύματα συγκαταλέγεται καί τό ἱερό σφάγιο, ὁ ἐθνοϊερο- μάρτυρας μητροπολίτης Σμύρνης Χρυσόστομος, πού ἐπέλεξε νά μείνει κοντά στό χειμαζόμενο ποίμνιό του.
«Καθώς τό ἀντιτορπιλικό ξεμάκραινε ἀπό τή φοβερή σκηνή καί τό σκοτάδι ἁπλωνόταν, οἱ φλόγες πού φυσομανοῦσαν πιά σέ μεγάλο μέρος τῆς Σμύρνης λάμπανε ὅλο καί περισσότερο, δημιουργώντας ἕνα σκηνικό ἀπαίσιας καί μακάβριας ὀμορφιᾶς». Ὄχι. Δέν ἦταν συνω- στισμός, ἦταν ἴδια ἡ κόλαση. «Ἱστορικοί καί ἀρχαιολόγοι δηλώνουν ὅτι στά παγκόσμια χρονικά δέν ὑπάρχει παρά μόνον ἕνα γεγονός πού μπορεῖ νά συγκρι- θεῖ μέ τήν καταστροφή τῆς Σμύρνης καί τοῦ χριστιανικοῦ πληθυσμοῦ της ἀπό τούς Τούρκους... Τό γεγονός αὐτό εἶναι ἡ καταστροφή τῆς Καρχηδόνας ἀπό τούς Ρωμαίους, τό 146 π.Χ. Ὡστόσο, στήν Καρχηδόνα δέν ὑπῆρχε στόλος χριστιανικῶν πολεμικῶν πλοίων πού νά ἀτενίζει ἀδιάφορα μιά σφαγή γιά τήν ὁποία ὑπεύθυνες ἦταν οἱ κυβερνήσεις τους. Στήν Καρχηδόνα δέν βρίσκονταν ἀμερικανικά ἀντιτορπιλικά... Μιά ὀβίδα πού θά ἔσκαγε στό βρόντο πάνω ἀπό τήν τουρκική συνοικία θά συγκρατοῦσε τή θηριωδία τῶν Τούρκων».
«Μά ἡ ὀβίδα αὐτή δέ ρίχτηκε», σημειώνει ὁ λογοτέχνης Δημήτρης Φωτιάδης στό ἔργο του «Ἐνθυμήματα». «Τά συμφέροντα εἶχαν στομώσει τίς μποῦκες τῶν κανονιῶν τοῦ πανίσχυρου συμμαχικοῦ στόλου. Κι ἔτσι μέ πύρινα γράμματα γράφτηκαν στήν ἱστορία τῆς ἀνθρωπότητας τοῦτοι ἐδῶ οἱ ἀριθμοί: 700.000 νεκροί, 1.500.000 πρόσφυγες».
«Τό πιό θλιβερό, ἀλλά καί τό πιό σημαντικό χαρακτηριστικό τῆς ὅλης εἰκόνας ἦταν ἡ παρουσία τῶν πολεμικῶν πλοίων στό λιμάνι τῆς Σμύρνης τό σωτήριο ἔτος 1922, ὅπου ἀδρανῆ παρακολουθοῦσαν τήν τελευταία πράξη τῆς τραγωδίας τῶν χριστιανῶν τῆς Τουρκίας», ὑπογραμμίζει ὁ τότε Πρόξενος τῶν Η.Π.Α. στή Σμύρνη Τζώρτζ Χόρτον στό βιβλίο του «Ἡ μάστιγα τῆς Ἀσίας», ὁ ὁποῖος, παρακούοντας τίς διαταγές τοῦ ἀμερικανοῦ ὕπατου ἁρμοστῆ στήν Κωνσταντινούπολη, ἔκανε ὅ,τι μποροῦσε γιά νά σώσει χριστιανούς. Καί συνεχίζει συγκλονισμένος: «Ἕνα ἀπό τά δυνατότερα συναισθήματα πού πῆρα μαζί μου ἀπό τή Σμύρνη ἦταν τό συναίσθημα τῆς ντροπῆς, γιατί ἀνῆκα στό ἀνθρώπινο γένος».
Ἑλληνίς