Μέ τήν ἀνατολή τῆς νέας χρονιᾶς, τοῦ 2022, ἡ ἐθνική μνήμη γυρίζει ἕναν αἰώνα πίσω. Στέκεται μέ σεβασμό, μέ τιμή, ἀλλά καί μέ πόνο στίς ἀλησμόνητες πατρίδες τῆς Ἀνατολῆς, στή ματοβαμμένη γῆ τῶν προγόνων μας, στό μαρτυρικό ὁρόσημο 1922.
  Μικρά Ἀσία! ἡ πανάρχαια κοιτίδα τοῦ ἑλληνικοῦ πολιτισμοῦ, ἀλλά καί ἡ «πατρίδα τῶν αἱμάτων καί δραμάτων», κατά τόν Κωστῆ Παλαμᾶ. Βαθύρριζος καί πανάρχαιος ὁ ἑλληνισμός της. Τρεῖς χιλιάδες εἶναι μόνον οἱ γνωστές ἑλληνικές πόλεις της!
  Τραβοῦν τήν προσοχή μας τά δαντελωτά ἀκρογιάλια στή δυτική ἀκτή τῆς Μικρασίας. Γοργοτάξιδα καράβια, γύρω στό 1100 π.Χ., ἀγκυροβολοῦν στίς πανέμορφες παραλίες τοῦ κεντρικοῦ τμήματος τῆς ἀκτῆς. Στά εὔφορα καί γό­νιμα μέρη της οἱ Ἴωνες ἱδρύουν ἀ­ποι­κίες. Στό βόρειο τμῆμα τῆς περιο­χῆς κάνουν ἔντονη τήν παρουσία τους οἱ Αἰολεῖς, ἐνῶ στό νότιο οἱ Δωριεῖς. Ἡ μετανάστευση τῶν ἑλληνικῶν φύλων πρός τή δυτική πλευρά τῆς Μικρᾶς Ἀ­σίας καί πρός τά νησιά τοῦ Ἀνατολικοῦ Αἰγαίου ὀνομάζεται πρῶτος ἑλληνικός ἀποικισμός (11ος - 9ος αἰ. π.Χ.). Ἔτσι δημιουργεῖται τό κοινό τῶν Ἰώ­νων ἤ ἡ Ἰω­νική Δωδεκάπολη, ἡ Δωρική Ἑξάπολη καί μιά ἀπέραντη ἁλυσίδα στή συνέχεια ἀπό ἀποικίες στόν Εὔ­ξεινο Πόντο.
  Οἱ Ἕλληνες τῆς Μ. Ἀσίας δέν ἀναδεικνύονται μόνο σπουδαῖοι ἔμποροι καί ναυτικοί. Τό πνεῦμα τους, ὁ νοῦς τους βαθαίνει, ψηλώνει. Ἐδῶ ἀνθίζουν οἱ ἐπιστῆμες, ἐδῶ ἀκμάζουν οἱ τέχνες, ἐδῶ κόβονται τά πρῶτα ἑλληνικά νομίσματα.
  Καί νά! Ἀπό τήν Ἁλικαρνασσό, μέ­λος τῆς Δωρικῆς Ἑξάπολης, προβάλλει ὁ Ἡρόδοτος, ὁ θεμελιωτής τῆς ἐπιστήμης τῆς Ἱστορίας καί πατέρας τῆς Ἱστορίας, κατά τόν χαρακτηρισμό τοῦ ρωμαίου ρήτορα Κικέρωνα.
  Ἕνας ἀπό τούς κυβερνῆτες της εἶναι ὁ Μαύσωλος. Ὅταν πεθαίνει τό 353 π.Χ., ἡ σύζυγός του Ἀρτεμισία τοῦ χτίζει μεγαλόπρεπο ταφικό μνημεῖο, τό γνωστό Μαυσωλεῖο τῆς Ἁλικαρνασσοῦ, ἕνα ἀπό τά ἑπτά θαύματα τοῦ ἀρχαίου κόσμου, καί σημεῖο ἀναφορᾶς γιά παρόμοια μνημεῖα μέχρι καί σήμερα.
  Στά μέρη τῆς Μικρασίας πρωτακούγονται οἱ περίφημες ραψωδίες τοῦ ἐπικοῦ ποιητῆ Ὁμήρου, πού γεννιέται στά ρεῖθρα τοῦ ποταμοῦ Μέλητα τῆς Σμύρνης. Εἶναι ὁ συνθέτης τῶν δύο μεγάλων ἐπῶν, τῆς «Ἰλιάδας» καί τῆς «Ὀδύσσειας», πού θαυμάζουν οἱ αἰῶ­νες καί παίρνουν τήν πρώτη θέση μέσα στά ἀριστουργήματα τοῦ ἔμμετρου λό­γου τῆς παγκόσμιας γραμματείας.
  Βλαστοί τῆς Μιλήτου τῆς Ἰωνίας εἶναι οἱ τρεῖς διανοούμενοι προσωκρατικοί φιλόσοφοι, ὁ Θαλῆς, ὁ Ἀναξίμανδρος καί ὁ Ἀναξιμένης. Ὁ Θαλῆς εἶναι ὁ πρῶτος ἀπό τούς ἑπτά σοφούς τῆς ἀρχαιότητας, μαθηματικός, φυσικός, ἀστρονόμος, μηχανικός, μετεωρολόγος καί ἱδρυτής τῆς ἰωνικῆς σχολῆς τῆς φυσικῆς φιλοσοφίας στή Μίλητο. Πηγαίνει στήν Αἴγυπτο καί μετρᾶ τό ὕψος τῶν πυραμίδων ἀπό τίς σκιές τους. Προλέγει τήν ἔκλειψη τοῦ ἡλίου. Θεωρεῖται ὁ πατέρας τῆς ἑλληνικῆς καί παγκόσμιας φιλοσοφίας.
  Μαθητής καί διάδοχός του στή σχο­λή τῆς Μιλήτου εἶναι ὁ Ἀναξίμανδρος. Πρῶτος ἐπινοεῖ τόν γνώμονα καί τόν στήνει πάνω σέ ἡλιακά ρολόγια, γιά νά σημαδεύει τά ἡλιοστάσια καί τίς ἰσημερίες. Κατασκευάζει ὡροδεικτικά ὄρ­γανα. Εἶναι ὁ πρῶτος πού σχεδιάζει τό περίγραμμα τῆς γῆς καί τῆς θάλασσας.
  Τόν Ἀναξίμανδρο διαδέχεται στή σχολή ὁ Ἀναξιμένης. Πρῶτος αὐτός κα­ταλαβαίνει ὅτι τό φῶς τοῦ φεγγαριοῦ προέρχεται ἀπό τόν ἥλιο καί ἐξηγεῖ φυσικά τίς ἐκλείψεις τοῦ ἥλιου καί τοῦ φεγγαριοῦ.
«Νοῦς ὁ τὰ πάντα δημιουργήσας», ἀντηχεῖ ὁ λόγος τοῦ σοφοῦ Ἀναξαγόρα ἀπό τίς Κλαζομενές τῆς Ἰωνίας, πού θεωρεῖ ἕναν ὑπέρτατο νοῦ ὡς δημι­ουρ­­γό τῆς τάξης καί τῆς ἁρμονίας στή φύση. Ὅταν ἐγκαθίσταται στήν Ἀθήνα, γίνεται ὁ πρῶτος της φιλόσοφος. Χάρη σ’ αὐτόν ἡ φιλοσοφία περνᾶ ἀπό τήν Ἰωνία στή μητροπολιτική Ἑλλάδα.
  «Ποταμῷ γὰρ οὐκ ἔστιν ἐμβῆναι δὶς τῷ αὐτῷ»∙ «Κανείς δέν μπορεῖ νά μπεῖ στό ἴδιο ποτάμι δύο φορές», ἀκούγεται ἡ στεντόρεια φωνή τοῦ Ἡρακλείτου ἀ­πό τήν Ἔφεσο τῆς Ἰωνίας, πού χαρακτηρίζεται «Σκοτεινός» γιά τήν αἰνιγμα­τική φύση τῆς φιλοσοφίας του.
  Ἀπό τή Σάμο, πού ἀνήκει μαζί μέ τή Χίο στήν Ἰωνική Δωδεκάπολη, ξεπροβάλλει ὁ κατεξοχήν θεμελιωτής τῶν μαθηματικῶν, ὁ γεωμέτρης, ὁ φιλόσοφος, ὁ πολιτικός, ὁ μουσικολόγος, ὁ συγγραφέας. Εἶναι ὁ Πυθαγόρας, μιά προσωπικότητα μέ πλούσια παιδεία καί φημισμένη μές στούς αἰῶνες σ’ ὅλη τήν οἰκουμένη γιά τό πυθαγόρειο θεώρημα.
  Περίοπτη θέση στήν Ἰωνική Συμπολιτεία κατέχει ἡ πόλη Πριήνη. Φτάνει στή μεγαλύτερη ἀκμή της, ὅταν τήν κυβερνᾶ ἕνα δικό της γέννημα, ὁ Βίας, ἕνας ἀπό τούς ἑπτά σοφούς τῆς ἀρ­χαίας Ἑλλάδας. Πασίγνωστο εἶναι τό ἀπόφθεγμά του «ἀρχή ἄνδρα δείκνυσι», δηλαδή ἡ ἄσκηση τῆς ἐξουσίας ἀποκαλύπτει τόν πραγματικό χαρακτήρα ἑνός ἀνθρώπου.
  Ἐδῶ, στή Μ. Ἀσία, ἐφευρίσκεται ὁ ἰωνικός ρυθμός στήν ἀρχιτεκτονική, χαρακτηριστικός γιά τή λεπτότητα, τήν κομψότητα καί τήν ὀμορφιά του. Αὐ­τοῦ τοῦ ρυθμοῦ εἶναι ὁ ναός τῆς Ἀρτέμιδος στήν Ἔφεσο, ἕνα ἀπό τά ἑπτά θαύματα τοῦ ἀρχαίου κόσμου. Σημειω­τέον, χρειάστηκαν 120 χρόνια γιά νά ὁ­λοκληρωθεῖ καί μόνο μιά μέρα γιά νά καταστραφεῖ ἀπό τή φωτιά τοῦ Ἡρόστρατο! Κι ὕστερα, ἡ ἐξαίσια ἰω­νι­κή τέχνη ξαπλώνεται καί στήν ὑπόλοι­πη Ἑλλάδα. Ὁ ναός τῆς Ἀπτέρου Νίκης καί τό Ἐρεχθεῖο στήν Ἀκρόπολη μνημεῖα τοῦ ἰωνικοῦ ρυθμοῦ εἶναι.
  Εὔστοχα εἰπώθηκε ἀπό χείλη ἐπιστημονικά πώς, ἄν ἡ ἰωνική ἐπιστημονική σκέψη συνεχιζόταν, ὁ Λεονάρδο ντα Βίντσι θά εἶχε γεννηθεῖ πρίν ἀπό εἴκοσι αἰῶνες, ἐνῶ ὁ Ἀινστάιν καί τά διαστημόπλοια πρίν ἀπό πεντακόσια χρόνια.
  Ἐντυπωσιακά ἐπιτεύγματα τοῦ πνεύματος καί τῆς τέχνης λαμποκοποῦν σέ τοῦτα τά πάτρια μέρη, λίκνο τοῦ πολιτισμοῦ. Παρόλο τό κύλισμα τῶν αἰώνων καί τή βαρβαρότητα πού γεύτηκαν, τό ἀντιφέγγισμά τους διαρκεῖ ὥς τίς μέρες μας.
 

(Συνεχίζεται)
Ἑλληνίς

Βασική πηγή πληροφοριῶν τό βιβλίο τοῦ Γεωργίου Λεκάκη «Ἡ ἄγνωστη Μικρά Ἀσία», ἐκδ. Κάδμος, Θεσ/νίκη, 32008.