Δ΄. 1821-22: Ὁ Ἀγώνας στή θάλασσα,τουρκικά ἀντίποινα καί διπλωματικές ἐξελίξεις

  Πολύ σημαντικό ρόλο στήν ἐξέλιξη τῆς Ἐπανά­στα­σης ἔπαιξαν οἱ ἐπιχειρήσεις στή θάλασσα. Ὅ­πως εἴπαμε, μέ πρω­τοπό­ρους τά τρία ναυτικά νησιά, Ὕδρα, Σπέτσες καί Ψαρά, ἀλλά καί τή Σάμο, ἡ Ἐπανάσταση ἐξαπλώθηκε στά νησιά τοῦ Αἰγαίου. Ὁ ἑλληνικός στόλος ἀποτελοῦνταν ἀπό ἐμπορικά πλοῖα πού μετατράπηκαν σέ πολεμικά καί ὑστεροῦσαν σέ ἐξοπλισμό ἀπό τά μεγαλύτερα τουρκικά κι αἰγυπτιακά πολεμικά πλοῖα. Ἐπίσης, πολύ μεγάλο πρόβλη­μα ἀποτελοῦσε ἡ ἔλλειψη χρημάτων πού ἦταν ἀ­παραίτητα γιά τήν κινητοποίηση τοῦ στό­λου. Τά προβλήματα αὐτά ἀντιστάθμιζαν οἱ ναυτικές ἱκανότητες τῶν Ἑλλήνων, ἀλ­λά καί τά περίπου 40 πυρπολικά πού εἶ­χαν ἑτοιμάσει οἱ Ἕλληνες γιά νά κάψουν τά τουρκικά πλοῖα.
  Μία ἀπό τίς πρῶτες ἐπιχειρήσεις ἀ­ποτελεῖ ἡ ἔξοδος τοῦ ἑλληνικοῦ στόλου στά μέσα Μαΐου τοῦ 1821. Μία μοί­ρα του κατευθύνθηκε στόν Κορινθιακό κόλπο γιά νά ἀποκλείσει τά τουρκικά κάστρα. Ἐνῶ μία μεγαλύτερη κατευ­θύν­θηκε πρός τά βόρεια μικρασιατικά παράλια γιά νά ἐμποδίσει τήν ἔξ­οδο τοῦ τουρκικοῦ στόλου στό Αἰγαῖο. Κάποια τουρκικά πλοῖα κατόρθωσαν νά βγοῦν ἀπό τόν Ἑλλήσπον­το. Ἡ ἀνατίναξη ὅ­μως ἑνός τουρ­κικοῦ δικρότου στήν Ἐ­ρεσό τῆς Λέσβου ἀπό τό πυρπολικό τοῦ Ψαριανοῦ Δημήτρη Παπανικολῆ τά ἀ­νάγκασε νά ἐπιστρέψουν πανικόβλητα στόν Ἑλλήσποντο. Συγχρόνως, οἱ Ψα­ρια­νοί καί οἱ Σαμιῶτες πραγμα­τοποιοῦ­σαν συχνές ἐπιδρομές στά μι­- κρασιατικά παράλια, οἱ ὁποῖες προ­κα­λοῦ­σαν μεγά­λη ἀναταραχή. Ξεχωρίζουν, τέλος, γιά τή δράση τους δύο γυ­ναῖκες: ἡ Μπουμπουλίνα, πού δια­κρίθηκε στήν πολιορκία τοῦ Ναυπλίου, καί ἡ Μαν­τώ Μαυρογένους.
  Στίς ἀρχές τοῦ 1822 ὁ ἑλληνικός στόλος, λόγῳ ἔλλειψης χρημάτων, ἔ­μεινε στό μεγαλύτερο μέρος του καθηλωμένος. Ἐ­πί­κεντρο τοῦ ἐνδιαφέρον­τος τό ἴδιο διάστημα ἀποτέλεσε ἡ Χίος, ὅπου ἡ τρο­μοκρά­τηση τῶν κατοίκων ἀ­πό τούς Τούρκους προκάλεσε ἕνα ἄ­καιρο κίνημα ἀπό τόν Ἀντώνη Μπουρνιά, ὁ ὁποῖος συνεπικουρούμενος ἀπό 2.500 Σαμιῶτες, ὑπό τόν Λυκοῦργο Λογοθέτη, ξεκίνησε τήν ἐπανάσταση στό νησί. Ἡ ἀντίδραση τῶν Τούρκων ὑπό τόν Καρά Ἀλῆ ἦταν συντριπτική· ὄχι μό­νο κατέπνιξαν τό κίνημα, ἀλ­λά καί προχώρησαν σέ μία σφαγή τῶν κατ­οίκων πού δέν εἶχε προηγούμενο. Δεκάδες χιλιάδες κάτοικοί του σφάχτηκαν ἤ σύρ­θη­καν στά σκλαβοπάζαρα καί τό παν­έ­μορφο πλούσιο νησί μετατράπηκε σέ Κρανίου τόπο. Χιλιάδες πρόσφυγες κατέφυγαν στά Ψαρά κι ἀπό ἐκεῖ σέ ἄλλες περιοχές. Ἄμεση ὅμως ἦταν καί ἡ ἀ­πάντη­ση τῶν Ἑλλήνων. Τή νύχτα τῆς 6ης πρός τήν 7η Ἰουνίου ὁ Κωνσταν­τῖ­νος Κανάρης πυρπόλησε τήν τουρκική ναυαρχίδα ἔξω ἀπό τή Χίο καί 2.000 περίπου Τοῦρ­κοι, ἀνάμεσά τους κι ὁ Καρά Ἀλῆ, ἔχασαν τή ζωή τους.
   Συγχρόνως μέ τίς πολεμικές ἐπιχειρήσεις τῶν δύο πρώτων χρόνων, διαδραματίζονταν διεθνῶς γεγονότα πού ἐπηρέα­σαν ἄμεσα τίς ἐξελίξεις καί τήν πορεία τῆς Ἐπανάστασης. Ἀρχικά, τά ἀντίποι­να τῶν Τούρκων ἀκόμη καί ἐνάντια στούς κατοίκους περιοχῶν πού δέν συμμετεῖχαν στήν Ἐπανάσταση ἦταν πολύ σκληρά. Ἤδη μέ τό ξέσπασμα τοῦ κινήματος στή Μολδοβλαχία ξεκίνησαν λεηλασίες κι ἐ­κτελέσεις στήν Κωνσταντινούπολη, πού κορυφώθηκαν μέ τόν ἀ­παγχονισμό τοῦ πατριάρχη Γρηγορίου τοῦ Ε΄ καί τριῶν ἀκόμη ἐπισκόπων ἀνήμερα τό Πάσχα τοῦ 1821. Τήν ἴδια ἡ­μέ­ρα ἀπαγχονίζεται κι ὁ πρώην πα­τρι­­άρχης Κύριλλος ΣΤ΄ στήν Ἀνδρια­νού­πο­λη. Ἡ τρομοκρατία ἐπεκτάθηκε σέ πε­ριοχές τῆς Θράκης καί στά παράλια τῆς Μ. Ἀ­σίας, ὅπου ξεχωρίζει ἡ καταστροφή τῶν ἑλληνικότατων Κυδωνιῶν (30.000 κάτοικοι). Χάρη στούς Ψαριανούς πού ἔ­σπευ­σαν πρός βοήθεια πάντως, οἱ πε­ρισ­­σό­τεροι κάτοικοι γλύτω­σαν καί μεταφέρθηκαν στά ἑλληνικά νη­σιά. Οἱ ταρα­χές συνεχίστηκαν στή Σμύρ­νη, ὅπου θανατώ­θη­καν τό 1821 περισσότεροι ἀπό 2.000 Ἕλληνες καί στό Κουσάντασι (Νέα Ἔ­φε­σο). Πολλοί κάτοικοι ἀπό αὐ­τές τίς περιοχές κατέφυγαν στή Σάμο. Τέλος, παρό­­μοια ἦ­ταν ἡ κατάστα­ση καί στήν Κύπρο, ὅπου ἀπαγχονίστηκε ὁ ἀρχιεπίσκοπος Κυπριανός μέ δεκάδες ἱερεῖς καί προκρίτους, κα­θώς καί στή Ρόδο καί στήν Κῶ. Γε­νικό- τερα, ὅσο περνοῦσε ὁ καιρός καί ὁ πόλεμος γινόταν ὁ­λο­κληρωτικός (πρβλ. ἐ­ξόν­τωση Τούρκων Τρι­πολιτσᾶς), τά τουρ­­­κικά ἀντίποι­να ὀξύνονταν.
  Στό διπλωματικό ἐπίπεδο, παρά τίς στρατιωτικές ἐπιτυχίες τῶν Ἑλλήνων, οἱ ἐξελίξεις δέν ἦταν εὐνοϊκές. Τό ξέσπασμα τῆς Ἐπανάστασης τόσο στή Μολδοβλαχία, ὅσο καί στόν ἑλλαδικό χῶρο, ἀντιμετωπίστηκε μέ ἐχθρότητα ἀπό τίς εὐρω­παϊ­κές δυνάμεις πού συμμετεῖχαν τότε στό συνέδριο τοῦ Λάυμπαχ (σημερινή Λου­μπλι­ά­να) καί κατα­δι­κάστηκε ὡς ἀπει­λή γιά τή σταθερότητα τοῦ status quo τῆς Εὐ­ρώπης. Οἱ σφαγές τῶν Ἑλ­λήνων ὅμως καί ἰδιαίτερα ὁ ἀπαγχονισμός τοῦ Πατριάρχη καί ἡ καταστροφή τῆς Χίου ἐπέδρασαν στή στάση τους καί συγχρόνως προκάλεσαν ἕνα πανευρωπαϊκό κύμα φιλελληνισμοῦ. Ἡ Ρωσία ἀ­πέσυρε τόν πρέσβη Στρογ­κανώφ ἀπό τήν Κωνσταντινού­πολη κι ἀπείλησε μέ πόλεμο τήν Ὀθωμανική Αὐ­τοκρατορία. Ὡστόσο, ἡ πα­ρέμ­βαση τοῦ καγκελάρι­ου τῆς Αὐστρί­ας Μέττερνιχ, καθώς καί ἡ ἀπειλή γιά μία ἐξέγερση τῶν Πολω­νῶν, πού ἀνῆ­καν στή Ρωσική Αὐτοκρατορία, ἄλλαξε καί πάλι τή γνώμη τοῦ τσάρου Ἀλέξανδρου. Ἔτσι, παρά τήν τε­ρά­στια προσ­πά­θεια πού κατέβαλε ὁ Καποδίστριας γιά στήριξη τῶν ἐπαναστα­τη­­μένων Ἑλ­λήνων μέ ρωσοτουρκικό πόλε­μο, στό συνέδριο τῆς Βερόνας τό φθινόπωρο τοῦ 1822, ἡ Ρωσία ἔδειξε ἕτοιμη νά ξαναρχίσει τίς διπλωματικές σχέσεις της μέ τόν Σουλτάνο. Ὁ Καπο­δί­στριας πα­ραι­τήθηκε καί ἀποσύρθηκε στήν Ἐλβετία καί ἡ πολιτική τοῦ Μέττερνιχ καί τῆς Ἱε­ρῆς Συμμαχίας φάνηκε νά θριαμβεύ­ει. Ὡστό­σο, οἱ ἐπιτυχίες τῆς Ἐπανάστασης, τά σκληρά τουρκικά ἀν­τίποινα καί ὁ φι­λελ­ληνισμός τῆς κοινῆς γνώμης εἶχαν ἀρ­χίσει νά ὁδηγοῦν σέ μία ἀλλαγή στάσης τῶν εὐ­ρωπαϊκῶν κυβερνήσεων πού θά ἐκ­δη­λω­θεῖ τά ἑπόμενα χρόνια.

Παναγιώτης Μητσόπουλος

Φιλόλογος - Θεολόγος

"Ἀπολύτρωσις", Ἰουν. - Ἰουλ. 2021