Ἡ Μεγάλη Τεσσαρακοστή λέγεται καί εἶναι ἕνα ταξίδι. Ἕνα ταξίδι μέσα στό πέλαγος τῆς νηστείας καί τῆς ἄσκησης, πού ἔχει τέρμα του τήν «ὀγδόη ἡμέρα», τήν λαμπρή Κυριακή τῆς ἀναστάσεως. Κι ὅπως ὅλα τά μεγάλα ταξίδια, ἔχει κι αὐτό τούς σταθμούς του, πού εἶναι ἀπαραίτητοι γιά τόν ἀνεφοδιασμό τοῦ πιστοῦ-ταξιδευτῆ. Εἶναι οἱ Κυριακές τῶν Νηστειῶν, ὅπως λέγονται, οἱ ὁποῖες προσφέρουν στούς πιστούς πνευματικά μηνύματα πολύ ἀναγκαῖα γιά τόν ἀγώνα τους.
Ἡ πρώτη Κυριακή εἶναι ἀφιερωμένη στήν Ὀρθοδοξία καί στήν νίκη της ἐνάντια στίς ποικιλώνυμες αἱρέσεις. Ἡ αἵρεση ἀποτελεῖ νόθευση καί παραποίηση τῆς ὀρθῆς πίστης καί κατά συνέπεια ἀναίρεση τῆς σωτηρίας μας. Ὑπῆρξε ὁ μέγιστος κίνδυνος γιά τήν Ἐκκλησία ἤδη ἀπό τά πρῶτα της βήματα. Οἱ διωγμοί καί οἱ παρόμοιες δοκιμασίες δέν τήν ἀπείλησαν τόσο. Ἦταν ἐξωτερικός ἐχθρός πού προσέκρουε πάντοτε στό ἀπόρθητο τεῖχος τῆς ἑνότητας τῶν πιστῶν. Ἡ αἵρεση ὅμως ἦταν ἐσωτερικός καί ἐπιχειροῦσε σέ κάθε περίπτωση νά ἀπονευρώσει τόν ἐκκλησιαστικό ὀργανισμό καί νά καταφάει τά σπλάχνα του. Δέν τά κατάφερε ὅμως. Τό Πνεῦμα τό ἅγιο οὐδέποτε ἐγκατέλειψε ἀβοήθητο τό Σῶμα τοῦ Χριστοῦ. Ὅταν χρειαζόταν, ἀναδείκνυε ἄνδρες πίστεως, οἱ ὁποῖοι μέ τήν μάχαιρά Του, τόν λόγο τοῦ Θεοῦ, ἀπέκοπταν τό σαπρό καί ἄρρωστο καί ὑποστήριζαν τό ὑγιές.
Ἕνας τέτοιος ἄνδρας πίστεως ἦταν καί ὁ μοναχός καί μετέπειτα ἀρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς (1296-1359), στόν ὁποῖο εἶναι ἀφιερωμένη ἡ δεύτερη Κυριακή τῶν Νηστειῶν. Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ἔδρασε σέ μιά πολύ κρίσιμη ἐποχή γιά τήν Ἐκκλησία καί τό Βυζάντιο. Ὁ κίνδυνος τῆς προέλασης τῶν Τούρκων ἔστρεφε τά μάτια πολλῶν Βυζαντινῶν, πού ἀναζητοῦσαν βοήθεια, πρός τήν Δύση καί οἱ συζητήσεις γιά ἕνωση τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας μέ τούς παπικούς, ἀκόμη καί εἰς βάρος τῆς πίστεως, ἦταν στό προσκήνιο. Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ἀντιμετώπισε στό πλαίσιο αὐτό, μέ προσωπικό κόστος, τόσο τήν αἱρετική διδασκαλία περί τοῦ filioque ὅσο καί ἄλλες σοβαρές παπικές κακοδοξίες. Τό ἀποτέλεσμα ἦταν νά ἑδραιωθεῖ ἀκόμη περισσότερο ἡ ἀλήθεια καί νά ὑποχωρήσει ἡ πλάνη. Νά φανεῖ ξεκάθαρα ὅτι ὁ παπισμός εἶναι ὄχι ἁπλῶς αἵρεση ἀλλά συνονθύλευμα αἱρέσεων.
Ἡ τρίτη Κυριακή εἶναι ἀφιερωμένη στόν Σταυρό τοῦ Κυρίου. Οἱ δύο προηγούμενες εἶναι, ὅπως εἴπαμε, ἀφιερωμένες στήν ὀρθή πίστη, στήν Ὀρθοδοξία. Οἱ δύο ἑπόμενες, ἡ τέταρτη καί ἡ πέμπτη, ἀφιερώθηκαν ἀπό τήν Ἐκκλησία, ὅπως θά δοῦμε, στήν ὀρθόδοξη βιοτή, στήν ὀρθοπραξία. Ἀνάμεσα στά δύο αὐτά ζεύγη στέκει ἡ Κυριακή τῆς Σταυροπροσκυνήσεως, ἡ ὁποία προβάλλει τόν Σταυρό τοῦ Κυρίου σάν συνδετικό τους κρίκο. Πραγματικά, ὁ Σταυρός τοῦ Χριστοῦ συνδέει ἄρρηκτα αὐτά τά δύο, τήν Ὀρθοδοξία καί τήν ὀρθοπραξία, καί δέν μᾶς ἐπιτρέπει νά ἀποκλίνουμε οὔτε δεξιά οὔτε ἀριστερά. Ὁ Κύριος Ἰησοῦς πέθανε ἀφ’ ἑνός μέν διότι κήρυξε καί ἀποκάλυψε τήν ἀλήθεια γιά τόν ἅγιο Θεό καί ἀφ’ ἑτέρου διότι ἐγκαινίασε ἕνα καινούργιο ἦθος σύμφωνο μ’ αὐτή τήν διδασκαλία του. Οὔτε λοιπόν μόνον Ὀρθοδοξία, διότι ὁδηγούμαστε στήν ὑποκρισία, οὔτε μόνον ὀρθοπραξία, διότι ἰσοδυναμεῖ μέ ἠθικισμό. Καί πρέπει νά θυμόμαστε πάντοτε ὅτι τό τίμημα αὐτῶν τῶν δύο εἶναι ὁ σταυρός.
Ἡ τέταρτη Κυριακή τῶν Νηστειῶν εἶναι ἀφιερωμένη στόν ἅγιο Ἰωάννη τόν Σιναΐτη, γνωστό καί ὡς Ἰωάννη τῆς Κλίμακος (ΣΤ´ αἰ.). Ὁ ἅγιος Ἰωάννης σωστά χαρακτηρίστηκε σπουδαῖος μελετητής καί ἀνατόμος τῆς ἀνθρώπινης ψυχῆς, διότι στό ἔργο του «Κλῖμαξ»(=σκάλα), ἀπό τό ὁποῖο ἔγινε γνωστός, εἰσδύει στήν ψυχή τοῦ ἀνθρώπου μέ τρόπο μοναδικό καί ρίχνει φῶς σ’ ὅλη τήν ἀθλιότητά της,˙σ’ αὐτή πού φαίνεται καί πού γίνεται εὔκολα ἀντιληπτή, ἀλλά καί σ’ αὐτή πού κρύβεται στό ὑποσυνείδητο καί διαφεύγει τήν προσοχή. Καί σάν ἄριστος πνευματικός γιατρός ὑποδεικνύει τήν κατάλληλη θεραπεία: ἄν θέλει ὁ πιστός νά σωθεῖ πρέπει νά ἐγκαταλείψει τά σκαλοπάτια τῆς φθορᾶς πού ὁδηγοῦν στόν θάνατο, καί ν’ ἀρχίσει νά ἀνεβαίνει τά σκαλοπάτια τῶν ἀρετῶν πού ὁδηγοῦν στήν ζωή. Τό πρῶτο σωτήριο σκαλοπάτι εἶναι ἡ ἀποταγή, δηλαδή ἡ ἀποδέσμευσή μας ἀπό τόν κόσμο καί τά θέλγητρά του, καί τό τελευταῖο, τό τριακοστό, ἡ πίστη, ἡ ἐλπίδα καί ἡ ἀγάπη (πρβλ. Α´ Κο 13,13).
Ἕνα τέτοιο ὑπόδειγμα ἀνθρώπου, πού μέ τήν χάρη τοῦ Θεοῦ καί τόν προσωπικό του ἀγώνα ἀνυψώθηκε ἀπό τήν τέφρα τῶν παθῶν στόν οὐρανό τῆς ἁγιότητας, λιτανεύει στίς συνειδήσεις μας ἡ πέμπτη Κυριακή τῶν Νηστειῶν, ἡ ἀφιερωμένη στήν ἱερή μνήμη τῆς ὁσίας Μαρίας τῆς Αἰγυπτίας (ΣΤ´αἰ.). Ἡ ὁσία Μαρία ἦταν ἀπό τήν ἡλικία τῶν δώδεκα ἐτῶν διαβόητη πόρνη. Καί μάλιστα πόρνευε ὄχι γιά νά κερδίζει χρήματα ἀλλά γιά νά ἱκανοποιεῖ τό ἀκόρεστο πάθος της. Ὥσπου, μετά ἀπό μιά θαυμαστή ἐπέμβαση τοῦ Κυρίου στήν ζωή της, στά Ἰεροσόλυμα, ἐγκατέλειψε τά πάντα, πέρασε τόν Ἰορδάνη κι ἔζησε στήν ἔρημο ἐν μετανοίᾳ σαρανταεπτά ὁλόκληρα χρόνια «μόνη μόνῳ Θεῷ». Ἡ πάλη της ὅλον αὐτό τόν καιρό μέ τόν παλιό ἑαυτό της ἦταν σκληρή, ἀδυσώπητη. Ἡ ἐπιθυμία τῆς ἁμαρτίας τήν συντάραζε, ἀλλά ἡ διάπυρη προσευ- χή της καί τά ἀσίγαστα δάκρυά της τήν ὅπλιζαν μέ δύναμη θεϊκή, ἀκαταγώνιστη. Μέ τό πέρασμα τοῦ χρόνου καί λόγῳ τῆς ἀπαράκλητης ἄσκησής της ἡ περίφημη ὀμορφιά της χάθηκε, ἡ Μαρία ἀπέμεινε ἕνα πραγματικό σκέλεθρο. Μά ὅσο φθειρόταν ὁ ἐξωτερικός ἄνθρωπος, ὁ ἐσωτερικός ἀνακαινιζόταν, ἡ πόρνη γινόταν καί πάλι παρθένος, ὁ θάνατος ἔδινε τήν θέση του στήν ζωή. Γιά νά ἀποδειχθεῖ γιά πολλοστή φορά ὅτι ἡ μετάνοια, ἡ ἀληθινή μετάνοια, εἶναι παντοδύναμη.
Ἡ Μεγάλη Τεσσαρακοστή εἶναι ἕνα ταξίδι. Ἄς ἀνοίξουμε λοιπόν τά πανιά τῆς ψυχῆς μας καί ἄς ξεκινήσουμε! Θά συναντήσουμε στήν πορεία μας πολλούς ἐχθρούς, ἀλλά δέν πρέ- πει νά φοβόμαστε. Ἡ Ὀρθοδοξία καί ἡ ὀρθοπραξία ἐνέπνευσαν μυριάδες ἀδελφούς, οἱ ὁ- ποῖοι μ’ αὐτά τά δύο κουπιά καί χάριτι Θεοῦ ἔφτασαν μέ ἀσφάλεια στό τέρμα. Μποροῦμε συνεπῶς κι ἐμεῖς. Γιατί ὄχι;
Νά εὐχηθοῦμε λοιπόν σέ ὅλους καλόν ἀγώνα καί καλήν ἀνάσταση!
Εὐάγγελος Ἀλ. Δάκας
Θεολόγος, Φιλόλογος